دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
طرح درس جامعه شناسی تاریخی
دوره دکترا- نیمسال اول ۱۴۰۲-۱۴۰۳
شنبه‌ها ساعت ۱۶-۱۸ گروه جامعهشناسی
درس جامعه شناسی تاریخی در دوره دکترا، با هدف آشنایی دانشجویان با تاریخچه، نظریه ها، روش های رایج و صاحبنظران جامعه شناسی تاریخی و نیز کاربرد انتقادی آن در تحلیل تاریخ ایران برگزار می شود و در انتهای ترم، انتظار می رود که دانشجویان بتوانند بر اساس آن، تاریخ مهمترین بزنگاه‌های معاصر تاریخ ایران را بر اساس نظریه ها و روش های جامعه شناسی تاریخی تحلیل کنند.
محورهای مطالب درس
زمینه‌ها و علل شکل‌گیری جامعهشناسی تاریخی
تعریف جامعه شناسی تاریخی و تمایز آن با تاریخ اجتماعی و سایر حوزه‌های نزدیک
- تاریخ اجتماعی: روش‌ها و حوزه‌ها (تاریخ کار، تاریخ جمعیت، تاریخ مفاهیم و ایده‌ها، تاریخ خانواده، و...) ، تاریخ اجتماعی نو
- تاریخ مفاهیم
- زندگی روزمره
- تاریخ فرهنگی و تاریخ فرهنگی نو
- تاریخ پسااستعماری
نسبت جامعهشناسی تاریخی با تاریخ و با جامعهشناسی و تفاوت آن با تاریخ اجتماعی
تاریخ جامعهشناسی تاریخی
- رابطه تاریخ و جامعه شناسی: پیش از شکل گیری جامعه شناسی
- عصر روشنگری
- پدران بنیانگذار و جامعهشناسی تاریخی
- دوره بی توجهی: مارکسیسم و جامعه شناسی آمریکایی
- دهه ۱۹۶۰ و مکتب آنال
- بازتعریف مفهوم تاریخ نزد جامعه شناسان و توجه مجدد به تاریخ
- سی. رایت میلز
- فیلیپ آبرامز و جامعهشناسی شدن
- دهه هفتاد و هشتاد. موج سوم. دهه طلایی
- نقدهای به جریان اصلی
- جهت گیری های جدید
جامعهشناسی تاریخی معاصر: نظریه، روش و حوزه‌ها
روش‌های جامعهشناسی تاریخی
- تاریخ کمی
- روش جزیی‌نگر اجتماعی
- مکتب آنال
- روش تطبیقی-تاریخی (مطالعات تک‌موردی و مطالعات با نمونه محدود)
- رویکردهای جدید روشی در جامعهشناسی تاریخی (انتخاب عقلانی)
جامعهشناسی تاریخی در ایران: تاریخچه و وضعیت فعلی
منابع الزامی درس
- اسمیت، دنیس (۱۳۸۶) .برآمدن جامعه شناسی تاریخی. ترجمه هاشم آغاجری. تهران: مروارید.
- اسکاچپل، تدا (۱۳۷۶) .دولت ها و انقلاب اجتماعی. ترجمه مجید رویین تن. تهران: سروش.
- آبراهامز، فیلیپ (1395) .جامعه شناسی تاریخی. ترجمه منصوره لولاآور و غلامرضا جمشیدیها. تهران: دانشگاه تهران.
- میلز، سی رایت (۱۳۷۰) .بینش جامعهشناختی: نقدی بر جامعهشناسی آمریکایی. ترجمه عبدالمعود انصاری. تهران: شرکت سهامی انتشار.
- Lange, Matthew (2013) .Comparative-Historical Methods. Los Angles: Sage.
ارزیابی
- الف) خلاصه ده‌هزار کلمه‌ای از یکی از کتاب‌های جدید در حوزه جامعهشناسی تاریخی بر اساس مقاله کومار و ارائه آن در کلاس: هفت نمره (تنها از نویسندگانی که مطلبی از آنها پیش از این کار نشده است)
- ب) کارنوشت‌های خواسته‌شده در کلاس بر اساس زمان‌بندی: شش نمره
- ج) آزمون نهایی: هفت نمره
الف) ارائه گزارش از یک کتاب جدید جامعهشناسی تاریخی
فصل جامعهشناسی تاریخی را در مجموعه نظریه اجتماعی بلاک‌ول (برایان ترنر، ۱۹۹۶) جان مندالیوس نوشته که به فارسی هم ترجمه شده است (مندالیوس، ۱۳۸۵). در مجموعه جدید این کتاب، (ترنر، ۲۰۰۶) کریشان کومار این بخش را نوشته است. بر اساس طراحی کریشان کومار در فصل «جامعه شناسی تاریخی» کتاب مجموعه جدید نظریه اجتماعی بلاک‌ول (ویراسته برایان ترنر) (۲۰۰۹: ۳۹۱-۴۰۸)، افق‌های آینده جامعهشناسی تاریخی را در چهار جهتی که در ادامه خواهد آمد، می‌توان تصور کرد. هر یک از دانشجویان، باید یکی از این کتاب/نویسنده‌ها را انتخاب کنند و با مرور کتاب، به سئوالات زیر پاسخ دهند و علاوه بر کنفرانسی در باره آن در کلاس از نوروز به بعد، آن را در قالب کارنوشت نهایی انتهای نیمسال (لااقل در ده هزار کلمه) ارائه کنند (کتاب‌هایی که زیر آنها خط کشیده شده را ندارم، کتاب‌های زردشده هم توسط دانشجویان در ترم‌های گذشته گرفته شده و نمی‌توان انتخاب کرد. چند کتاب هم به فارسی ترجمه شده که آنها را هم نمی‌توان انتخاب کرد و در ادامه آمده است). ارائه و کارنوشت شامل موارد زیر است:
- شرح زندگی علمی نویسنده با تاکید بر جامعه شناسی تاریخی
- مرور کلی فصل‌های کتاب با تاکید بر جزییات مقدمه و فصل اول و نتیجه گیری
- مهمترین مباحث کتاب
- مبانی نظری و روشی نویسنده در کتاب
- و طرح کاربردهای آن در بررسی جامعهشناسی تاریخی در ایران
الف-۱- ادامه سنت الیاسی
- Eric Dunning, Sport Matters: sociological studies of sport, violence and civilization (1999), Barbarians, Gentlemen and Players; A sociological study of the development of rugby football (Second Edition, with Kenneth Sheard, 2005) ; Association Football_ A Study in Figurational Sociology (2015, with Graham Curry)
- Stephen Mennell, All Manners of Food; Eating and Taste in England and France from the Middle Ages to the Present (1985), The American Civilizing Process (2007)
- Johan Goudsblom, Mappae Mundi: Humans and their Habitats in a Long-Term Socio-Ecological Perspective; Myths, Maps and Models (with Bert de Vries, eds. 2003)
الف-۲ ادامه سنت فوکویی
- Andrew Scull, Museums of Madness; The Social Organization of Insanity in Nineteenth-Century England (1979), Social Order/Mental Disorder; Anglo-American Psychiatry in Historical Perspective (1992), The Most Solitary of Afflictions: Madness and Society in Britain 1700–1900 (1993), Hysteria; The Biography (2009), Madness, A Very Short Introduction (2011), Madness in Civilization; A Cultural History of Insanity, from the Bible to Freud, from the Madhouse to Modern Medicine (2015)
Alan Hunt, Governing Morals; A Social History of Moral Regulation (1999); Civic Engagement in Food System Governance: A Comparative Perspective of American and British Local Food Movements (2015)
- David Wagner, The New Temperance; The American Obsession With Sin and Vice (1997); Miracle Worker and the Transcendentalist: Annie Sullivan, Franklin Sanborn, and the Education of Helen Keller (2015)
- Nicola Beisel, Imperiled Innocents; Anthony Comstock and Family Reproduction in Victorian America (1997)
ب) مطالعات جنسی، جنسیتی و فمینیستی
- Davidoff, Leonore and Catherine Hall, Family Fortunes: Men and Women of the English Middle Class 1780–1850(1987)
- Pavla Miller, Transformations of Patriarchy in the West, 1500–1900 (1998), Patriarchy (2017)
- Karen Hansen, A Very Social Time: Crafting Community in Antebellum New England (1994)
- Lynda Roper, Oedipus and the Devil_ Witchcraft, Religion and Sexuality in Early Modern Europe (1994), The Holy Household: Women and morals in Reformation Augsburg (1989), Witch Craze; Terror and Fantasy in Baroque Germany (2006), The Witch in the Western Imagination (2012)
- Lynn Hunt, The Family Romance of the French Revolution (1992), Eroticism and the Body Politic (ed. 1990), The Invention of Pornography_ Obscenity and the Origins of Modernity, 1500-1800 (ed. 1996)
- Joan Scott, Only Paradoxes to Offer; French Feminists and the Rights of Man, (1997), Gender and the Politics of History (1999), The Fantasy of Feminist History (2011), Women, Work, and Family (with Tilly, Louise Tilly, 1989)
- Jeffrey Weeks, Making Sexual History (2000), Sex, Politics and Society; The Regulation of Sexuality Since 1800 (1981/2018), What Is Sexual History (2016)
ج) حافظه جمعی
- Barry Schwartz, George Washington: The Making of An American Symbol (1987), Abraham Lincoln and the Forge of National Memory (2000), Abraham Lincoln in the Post-Heroic Era; History and Memory in Late Twentieth-Century America (2010), Northeast Asia's Difficult Past; Essays in Collective Memory (with Mikyoung Kim.eds., 2010)
- Bernard Giesen, Triumph and Trauma (2002)
- David Lowenthal, The Past Is a Foreign Country (1985), The Past Is a Foreign Country; Revisited (2015), The Heritage Crusade and the Spoils of History (1998)
- David Middleton and Derek Edwards, Collective Remembering (eds. 1990)
- Edward Shils, Tradition (1981)
- Eric Hobsbawm and Terence Ranger, The Invention of Tradition (eds. 1983)
- Eviatar Zerubavel, Time Maps: Collective Memory and the Social Shape of the Past (2003)
- Jeffrey Olick, States of Memory (2003), In the House of the Hangman (2005), The Politics of Regret; On Collective Memory and Historical Responsibility (2007), The Sins of the Fathers; Germany, Memory, Method (2016)
- John Gillis, Commemorations (1994)
- Lynn Spillman, Nation and Commemoration (1997)
- Paul Connerton, How Societies Remember (1989), The Spirit of Mourning; History, Memory and the Body (2011)
- Paul Fussell, The Great War and Modern Memory (1975)
- Pierre Nora, Realms of Memory: The Construction of the French Past, Volume 1; Conflicts and Division; Volume 2- Traditions; Volume 3- Symbols (1984-1992); Rethinking France: Les Lieux de mémoire, Volume 1: The State; Volume 2: Space; Volume 3: Legacies; Volume 4: Histories and Memories (1999-2010)
- Raphael Samuel, Theatres of Memory; Past and Present in Contemporary Culture (1994)
- Robin Wagner-Pacifici, The Art of Surrender; Decomposing Sovereignty at Conflict's End (2005)
- Zygmunt Bauman, Modernity and the Holocaust (1989)
یادآوری: کتاب باومن به فارسی ترجمه شده است. طبیعتا این کتابها را نمی‌شود انتخاب کرد و تنها برای اطلاع آمده است.
باومن، زیگمونت (۱۳۹۸) . مدرنیته و یهودی‌کشی. ترجمه حسن حسینی‌کلجاهی. تهران: ققنوس
د) دین
- David Martin, A General Theory of Secularization (1978), On Secularization; Towards A Revised General Theory (2005)
- Khaldoun Samman, Cities of God and Nationalism (2007) The Clash of Modernities; The Islamist Challenge to Jewish, Turkish, and Arab Nationalism (2010), Islam and the Orientalist World-System (with Al-Zo’by, eds. 2013)
- Philip Gorski, The Disciplinary Revolution; Calvinism and the Rise of the State in Early Modern Europe (2003)
- Rodney Stark, The Rise of Christianity (1996), The Rise of Mormonism (with Reid L. Neilson, 2005), Cities of God; The Real Story of How Christianity Became an Urban Movement and Conquered Rome (2006), The Victory of Reason: How Christianity Led to Freedom, Capitalism, and Western Success (2006), Discovering God; The Origins of the Great Religions and the Evolution of Belief (2007), God's Battalions; The Case for the Crusades (2010), The Triumph of Christianity; How the Jesus movement became the world’s largest religion (2011), How the West won; the neglected story of the triumph of modernity (2014), A Star in the East; The Rise of Christianity in China (with Xiuhua Wang, 2015)
- Robert Wuthnow, Communities of Discourse; Ideology and Social Structure in the Reformation, the Enlightenment, and European Socialism (1989)
- Geneviève Zubrzycki, The Crosses of Auschwitz; Nationalism and Religion in Post-Communist Poland (2006)
- Bryan Turner, Weber and Islam (1974), Orientalism, Postmodernism and Globalism (1994), Religion and Modern Society_ Citizenship, Secularisation and the State (2011)
یادآوری: دو کتاب از ترنر به فارسی ترجمه شده است. طبیعتا این کتابها را نمی‌شود انتخاب کرد.
ترنر،برایان اس. (۱۳۸۶) .شرق شناسی، پسامدرنیسم و جهانی شدن. ترجمه سعید وصالی. تهران:بنیاد نهج البلاغه. (ترجمه دیگر: ترنر،برایان اس. (۱۳۸۴) روی‍ک‍ردی جامعهشناختی به ش‍رق‌ش‍ن‍اس‍ی، پ‍س‍ت م‍درن‍ی‍س‍م و ج‍ه‍ان‍ی‌ش‍دن. ترجمه م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی م‍ح‍م‍دی. تهران:یادآوران. ترجمه دیگر: ترنر، برایان اس. (۱۳۸۱).ش‍رق‌ش‍ن‍اس‍ی، پ‍س‍ت‌م‍درن‍ی‍س‍م و ج‍ه‍ان‍ی‌ش‍دن. ترجمه غلامرضا ک‍ی‍ان‍ی؛ با مقدمه محمدرضا ت‍اج‍ی‍ک. تهران:مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری.)
ترنر، برایان اس. (۱۳۷۹) . م‍اک‍س وب‍ر و اس‍لام: بررسی انتقادی. ترجمه سعید وصالی. تهران: مرکز. (ترجمه دیگر: ترنر، برایان اس. (۱۳۸۵) . وب‍ر و اس‍لام: با پ‍ان‍وش‍ت‌ه‍ای انتقادی و م‍ق‍دم‍ه‌ای بر جامعهشناسی م‍اک‍س وب‍ر. ترجمه ح‍س‍ی‍ن ب‍س‍ت‍ان، ع‍ل‍ی س‍ل‍ی‍م‍ی، ع‍ب‍دال‍رض‍ا ع‍ل‍ی‍زاده؛ با همکاری مهدی صفاردستگردی...[و دیگران]. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.)
منابع مهم جامعهشناسی تاریخی
آبراهامز، فیلیپ (1395) .جامعه شناسی تاریخی. ترجمه منصوره لولاآور و غلامرضا جمشیدیها. تهران: دانشگاه تهران.
اسکاچپول، تدا (1388) .بینش و روش در جامعه شناسی تاریخی. ترجمه هاشم آقاجری. تهران: مرکز.
اسمیت، دنیس (1386) .برآمدن جامعه شناسی تاریخی. ترجمه هاشم آغاجری. تهران: مروارید.
آشتیانی، منوچهر (1391) .جامعه شناسی تاریخی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
برک، پیتر (1381) .تاریخ و نظریه اجتماعی. ترجمه غلامرضا جمشیدیها. تهران: دانشگاه تهران. (ترجمه دیگر: برک، پیتر (1395) .تاریخ و نظریه اجتماعی. ترجمه حسینعلی نوذری. تهران: طرح نقد.)
کافی، مجید (1393) .جامعه شناسی تاریخی (مفاهیم، نظریه ها، نقد و بررسی). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
لینکلیتر، اندرو (ویراستار) (1386) .جامعه شناسی تاریخی و روابط بین الملل. ترجمه علیرضا طیب. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه.
هابدن، استیون (1379) .روابط بین الملل و جامعه شناسی تاریخی: فرو ریزی مرزها. ترجمه جمشید زنگنه. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه.
همیلتون، گری جی، و رندال کولینز و دیگران (1385) .تاریخ نگاری و جامعه شناسی تاریخی. ترجمه هاشم آغاجری. تهران: کویر.
- میلز، سی رایت (۱۳۷۰) .بینش جامعهشناختی: نقدی بر جامعهشناسی آمریکایی. ترجمه عبدالمعود انصاری. تهران: شرکت سهامی انتشار.
Dean, Michell (1994) .Critical and effective histories: Foucault’s methods and historical sociology. London: Rutledge.
Delanty, Gerard and Engin F. Isin (Eds.) (2003) .Handbook of Historical Sociolgy.London: Sage.
Szakolczai, Arpad (2000) . Reflexive Historical Sociology. London: Rutledge.
- Delanty, Gerard and Engin F. Isin (eds.) (2003) .Handbook of Historical Sociology. SAGE
مجلات مهم در جامعهشناسی تاریخی و تاریخ اجتماعی
فصلنامه مطالعات تاریخ فرهنگی. انجمن ایرانی تاریخ. از ۱۳۸۸. (لینک)
مجله جامعه شناسی تاریخی ایران. دانشگاه تربیت مدرس. از ۱۳۹۰. (لینک)
فصلنامه تحقیقات تاریخ اجتماعی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. از ۱۳۹۰ (لینک)
پژوهش‌نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. از ۱۳۹۱ (لینک)
جستارهایی در جامعهشناسی تاریخی. موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران. ۱۳۹۱ (شماره اول، شماره دوم)
مردم‌نامه (فصلنامه تاریخ مردم). داریوش رحمانیان. از ۱۳۹۵ (لینک)
نشریه علمی مطالعات سیاسی-اجتماعی تاریخ معاصر ایران. مرکز مطالعات و تحقیقات اجتماعی ایران مهر. از ۱۴۰۱ (لینک)
Le Mouvment Social. Institut français d'histoire sociale. since 1951 (link)
International Review of Social History. Cambridge University. since 1956 (link)
comparative studies in society and history. Cambridge University. Since 1958 (link)
Archiv für Sozialgeschichte. Friedrich Ebert Stiftun. Since 1961 (link)
Journal of Social History. Oxford University. Since 1967 (link)
Journal of Historical Sociology (now: Sociology lens). Wily-Blackwell. Since 1988 (link)
Cultural and Social History. Routledge. Since 2004. (link)
برای آشنایی با برخی از این مجلات نگاه کنید به :
سروش‌فر، زهره (گردآوری و ترجمه) (۱۳۹۱) «معرفی مجله Journal of Social History» جستارهایی در جامعهشناسی تاریخی. سال اول. شماره دوم. پائیز و زمستان ۱۳۹۱. صص ۱۴۳-۱۶۱.
اسماعیلی، فائزه (گردآوری و ترجمه) «معرفی مجله Historical Sociology» جستارهایی در جامعهشناسی تاریخی. سال اول. شماره اول. بهار ۱۳۹۱. صص ۱۲۱-۱۲۸.
موسسات مهم
The Comparative and Historical Sociology section of the American Sociological Association. (link)
The Social Science History Association (link)
مکتب آنال
برک، پیتر (1389) .انقلاب تاریخنگاری فرانسه: مکتب آنال 1929-89. ترجمه کامران عاروان. تهران: نشر تاریخ ایران.
استویانویچ، ترایان (۱۳۸۶) .روش تاریخی یا پارادیم آنال. ترجمه نسرین جهانگرد. تهران: فضا.
پيران، پرويز (1372) «مفهوم تام و تمام انسان: نگاهي به ديدگاه تاريخنگاري آنال» در: فرنان برودل .بازنگري در تمدن مادي و سرمايه‌داري. ترجمه فيروزه مهاجر. تهران: ديگر. صص يازده تا پنجاه و نه.
بهرامي، روح الله (1386) .مکتب آنال، جامعيت فکر تاريخنگاري. شيراز: نويد شيراز.
جهانگرد، نسرين (۱۳۷۸) . مکتب آنال، روش تحقيق در تاريخ و تاريخنگاري. تهران: جامي.
برودل، فرنان (۱۴۰۲) .تمدن و سرمایهداری، سده‌های پانزدهم تا هجدهم میلادی. جلد اول: سنجش امکان‌های انضمامی در ساختارهای زندگی روزمره. ترجمه فرهنگ رجایی. تهران: علمی و فرهنگی. (چاپ اول، ۱۴۰۰)
برودل، فرنان (۱۴۰۲) .تمدن و سرمایهداری، سده‌های پانزدهم تا هجدهم میلادی. جلد دوم: چرخ‌های بازرگانی، سنجش امکان‌های بازار و مبادلات. ترجمه فرهنگ رجایی. تهران: علمی و فرهنگی.
برودل، فرنان (۱۴۰۲) .تمدن و سرمایهداری، سده‌های پانزدهم تا هجدهم میلادی. جلد سوم: منظری جهانی، سنجش نظام اقتصاد جهانی. ترجمه فرهنگ رجایی. تهران: علمی و فرهنگی.
ترجمه جلد اول کتاب برودل از چاپ اول آن:
برودل، فرنان (۱۳۷۲) .سرمایهداری و ح‍ی‍ات م‍ادی ۱۴۰۰ – ۱۸۰۰. ترجمه ب‍ه‍زاد ب‍اش‍ی؛ مقدمه پ‍روی‍ز پ‍ی‍ران. تهران: نی.
خلاصه سه جلد کتاب در سه سخنرانی:
برودل، فرناند (۱۳۸۰) .ب‍ازن‍گ‍ری در تمدن م‍ادی و سرمایهداری. ترجمه ف‍ی‍روزه مهاجر. تهران: دیگر.
برودل، فرناند (۱۳۸۸) .پویایی سرمایهداری. ترجمه مهران پاینده و عباس خدا‌قلی و ناصر کفائی. تهران: کتاب آمه.
برودل، فرنان (1397) .چهره های تمدن. ترجمه کاظم فیروزمند. تهران: نسل آفتاب.
بلوخ، مارک (۱۳۶۳) .جامعه ف‍ئ‍ودال‍ی. دو جلد. ترجمه ب‍ه‍زاد ب‍اش‍ی. تهران: آگ‍اه.
لوگوف، ژاک (۱۳۸۷) .اروپا مولود قرون وسطی: بررسی تاریخی فرایند تکوین و تکامل اروپا در قرون وسطی (سده های ۴ تا ۱۶ میلادی). ترجمه بهاء الدین بازرگانی گیلانی. تهران: کویر.
لوگوف، ژاک (1395) .تولد اروپا. ترجمه احد علیقیان. تهران: مینوی خرد.
لوگوف، ژاک (1376) .روشنفکران در قرون وسطی. ترجمه حسن افشار. تهران: مرکز.
آریه، فیلیپ (1395) .تاریخ مرگ: نگرش های غربی در باب مرگ از قرون وسطی تاکنون. ترجمه محمدجواد عبداللهی. تهران: علم.
کاربردهای رویکرد آنالی در مطالعه تاریخ ایران
زونیس، ماروین (۱۴۰۰) .شکست شاهانه (روان‌شناسی شخصیت شاه). ترجمه عباس مخبر. تهران: مان کتاب. (بر اساس روش روان‌تاریخی که در مقدمه توضیح داده است)
کرمر، جوئل (۱۳۷۵) .احیای فرهنگی در عهد آل‌بویه: انسان‌گرایی در عصر رنسانس اسلامی. ترجمه محمدسعید حنایی‌کاشانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
زیگفرید، آندره (۱۳۴۳) .روح ملت‌ها. ترجمه احمد آرام.
بازرگان، مهدی (۱۳۵۷) .سازگاری ایرانی (فصل الحاقی روح ملت‌ها). تهران: پیام آزادی.
سایر منابع به تدریج معرفی خواهد شد