طرح درس جامعهشناسی اخلاق اجتماعی
دوره کارشناسی ارشد- گروه جامعهشناسی دانشگاه تهران
مهر ۱۴۰۱
محمدرضا جوادی یگانه
سرفصل دروس
تعاریف و نظریات
- تعاریف: اخلاق، ربط اخلاقی، فلسفه اخلاق، اخلاق توصیفی، اخلاق عامه، خلقیات.
- فلسفه اخلاق (اخلاق وظیفهگرا، اخلاق پیامدگرا، اخلاق فضیلت، اخلاق فمینستی، اخلاق مراقبت)
- اخلاق و دین
- روانشناسی اخلاق؛ روانشناسی اجتماعی اخلاق، انسانشناسی اخلاق
اخلاق و جامعه
- نظریه های کلاسیک جامعه شناسی اخلاق (آدام اسمیت، دورکیم، وبر، زیمل، پارسونز، مرتن)
- نظریه های جدید جامعه شناسی اخلاق (پیر بوردیو، گابریل آبند، لوک بولتانسکی و...)
- بنیانها و مبادی اجتماعی اخلاق (دگردوستی، اخلاق اجتماعی)؛ ساخت اجتماعی اخلاق؛ نظم اجتماعی و نظم اخلاقی؛ کارکردهای اجتماعی اخلاق
- اخلاق در زمان بحران و جنگ
- جامعه شناسی فضیلت؛ فضایل اخلاقی: فضیلت، لذت، معرفت و عدالت (وفای به عهد، مهربانی، جبران، عدالت، بهبود خود، عدم اضرار به غیر) (فهرست دیوید راس)
- کارکردهای اجتماعی رذایل؛ شر اجتماعی؛ رذایل اخلاقی (فردی، جمعی، نهادی)
- اخلاق کاربردی: اخلاق پزشکی، اخلاق سیاست، اخلاق محیط زیست، اخلاق جنسی، اخلاق صنفی و حرفه ای و اخلاق کسب و کار، اخلاق علم
- اخلاقیات در سینما و رمان
روش در جامعه شناسی اخلاق
- روش پژوهش در اخلاق و شیوههای سنجش خصایص اخلاقی (آزمایش، مشاهده، آزمون موقعیت، کلانداده)
اخلاق و خلقیات در ایران
- اندرزنامهها؛ سیرههای اخلاقی؛ فتوتنامهها؛ مدینه فاضله و مدینه ضاله
- خلقیاتپژوهی در ایران: سفرنامهها، نظریههای رفتار ایرانیان، شخصیت ملی
- سنجش وضعیت اخلاقی جامعه ایران؛ خلقیات مثبت و منفی در ایران
- نظریههای بومی اخلاق اجتماعی در ایران
تغییر و اصلاح در اخلاق اجتماعی
- اخلاقی شدن؛ ارزیابی پرژوههای تغییر رفتار اخلاقی؛ ساختارهای مقوم خلقیات
مهمترین منابع
منابع مهم در باره کلیات اخلاق
- بلکبرن، سایمون (۱۳۹۵) .درآمدی کوتاه به اخلاق. ترجمه مهدی حبیب اللهی. اصفهان: دفتر تبلیغات اسلامی.
- شیفرلندو، راس (۱۴۰۱) .اخلاقشناسی نوین: نظریههای اخلاقی. ترجمه ابوالقاسم فنائی و ایمان عباسنژاد. تهران: سروش مولانا.
- دباغ، سروش (۱۳۸۸) .درسگفتارهایی در فلسفه اخلاق. تهران: صراط.
منابع مهم در باره بنیانهای اجتماعی اخلاق
- دورکیم، امیل (۱۳۹۰) «فصل دوم: تعیین پدیده اخلاقی. و فصل سوم: پاسخ به ایرادها». در: جامعهشناسی و فلسفه. ترجمه فریدون سرمد. تهران: کندکاو. صص ۹۵-۱۵۸.
- هیتلین، استیون (۱۳۹۵) .روانشناسی وجدان: خودهای شریف و خودهای شریر. ترجمه اعظم فرح بیجاری و نگین ناصری تفتی. تهران: دانژه.
- میرسپاسی، علی (۱۳۸۶) «فصل ششم: راههایی به سوی روشنگری: فضیلت و دموکراسی». در: .روشنفکران ایران: روایت های یاس و امید. ترجمه عباس مخبر، تهران: توسعه. صص ۲۴۳-۲۶۴.
- جعفریان، مجید (۱۴۰۰) «جامعهشناسی اخلاق؛ ارائۀ مُدلی نظری برای تبیین جامعهشناختیِ زیست اخلاقی» اخلاقپژوهی. دوره 4، شماره 4. صص ۶۷-۹۰.
منابع مهم در باره فضایل و رذایل اخلاقی
- جویست، لارونس جی. (1392) «فضایل و رذایل» در: دانشنامه فلسفه اخلاق. ویراسته پل اواردز و دونالد ام. بوچرت. مقدمه و ترجمه و تدوین انشاالله رحمتی. تهران: سوفیا. صص 397-408.
- باک، سیسیلا (۱۳۹۴) .دروغگویی: انتخاب اخلاقی در زندگی عمومی و خصوصی. ترجمه احد علیقلیان. تهران: نشر نو.
- ميلگرام، استانلي (1381) .اطاعت از اتوريته؛ يك ديدگاه تجربي. ترجمه مهران پاينده و عباس خداقلي. تهران: اختران.
- هیرشمن، آلبرت (۱۳۷۹) .هواهای نفسانی و منافع: استدلال های سیاسی به طرفداری از سرمایه داری پیش از اوج گیری. ترجمه: محمد مالجو. تهران: شیرازه.
منابع مهم در باره اخلاقیات در ادبیات و اندیشه ایرانی
- فوشه کور، شارل هنری دو (۱۳۷۷) .اخلاقیات: مفاهیم اخلاقی در ادبیات فارسی از سده سوم تا سده هفتم هجری. ترجمه محمدعلی امیرمعزی و عبدالمحمد روحبخشان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی و انجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران.
- فارابی، ابونصرمحمد (۱۳۵۸) .سیاست مدنیه. ترجمه و تصحیح سیدجعفر سجادی. تهران: انجمن فلسفه ایران.
منابع مهم در باره خلقیاتپژوهی و وضعیت اخلاقی جامعه ایران
- جوادی یگانه، محمدرضا (1395) «خلقیات منفی ایرانیان: خصلت ملی یا وضعیت اجتماعی؟» در: غلامرضا غفاری و محمدرضا جوادی یگانه (گردآورندگان).گزارش وضعیت اجتماعی کشور. جلد دوم: جمعیت، خانواده، خلقیات اجتماعی، دینداری. تهران: شورای اجتماعی کشور و پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. صص 261-322.
- حاجیانی، ابراهیم (۱۳۹۳) .جامعه شناسی اخلاق: تحلیل وضعیت اخلاق اجتماعی در جامعه ایران. تهران: جامعه شناسان. (چاپ دوم: ۱۴۰۰)
مهمترین منابع به انگلیسی
Hitlin, Steven and Stephen Vaisey (2010). Handbook of Sociology of Morality. New York: Springer.
Abend, G (2010) “Chapter 30. What’s New and What’s Old about the New Sociology oh Morality” in: Hitlin, Steven and Stephen Vaisey (eds.). Handbook of Sociology of Morality. New York: Springer. Pp: 561-585.
Abend, G. (2014). The Moral Background: An Inquiry into The History of Business Ethics. Princeton: Princeton University Press.
Barnes, J. A. (1994). A Pack of Lies: Toward a Sociology of Lying. Cambridge: Cambridge University press.
Dalcourt, Gerard J. (1973). The Sociological Approach to Ethics. Metaphilosophy, 4(4), 298–320.
Duprat, Guillaume L. & William John Greenstreet (2008). Morals: A Treatise on the Psycho-Sociological Bases of Ethics. BiblioBazaar
Durkheim, Emile (1993). Ethics and the Sociology of Morals. Translation whit an introduction by Robert T. Hall. New York: Prometheus Books.
Ellemers, Naomi; van den Bos, Kees (2012). Morality in Groups: On the Social-Regulatory Functions of Right and Wrong. Social and Personality Psychology Compass, 6(12), 878–889.
Ellwood , Charles A. (1910) “The Sociological Basis of Ethics” International Journal of Ethics, Apr., 1910, Vol. 20, No. 3 (Apr., 1910), pp. 314-329.
Fassin, (ed.) (2012). A Companion to Moral Anthropology. Wiley-Blackwell.
Ignatow, Gabriel (2009) “Why the Sociology of Morality Needs Bourdieu’s Habitus” Sociological Inquiry. 79(1):98 – 114
Paul V. Stock; (2020) “The Sociology of Environmental Morality: Examples from Agri-Food”. The Cambridge Handbook of Environmental Sociology, 429-444.
Jones, Ward E. & Samantha Vice (2011). Ethics at the cinema. Oxford University Press.
Lee, Monica and Daniel Silver (2012) “Simmel’s Law of the Individual and the Ethics of the Relational Self” Theory, Culture & Society. 0 (0): 1-22.
Ray, Prasanta (2018). The Sociology of Greed; Runs and Ruins in Banking Crises. Routledge.
Stanley, John L. (2018). The Sociology of Virtue; The Political and Social Theories of Georges Sorel. University of California Press.
Hitlin, Steven (2014) “Social Psychological Ingredients for a Sociology of Morality” In: The Palgrave Handbook of Altruism, Morality, and Social Solidarity (pp.195-217)
Lukes, Steven (2020) “Durkheim and the New Sociology of Morality” in: The Oxford Handbook of Émile Durkheim. Edited by Hans Joas and Andreas Pettenkofer. Jun 2020.
Stivers, Richard (1996) “Towards a Sociology of Morality” International Journal of Sociology and Social Policy. 16(1/2), 1–14.
Turner, Stephen (2013) “Sociology Rediscovering Ethics” Society volume 50, pages 602–609.
Welch, D. D. (2012) “Social Ethics, Overview” in: Encyclopedia of Applied Ethics (Second Edition). Pp. 134-141 (3037-3044)
سایر متون مرتبط
ابن مسکویه، احمد بن محمد (۱۳۷۴) .جاویدان خرد. ترجمه تقی الدین محمد شوشتری. تصحیح بهروز ثروتیان. تهران: فرهنگ کاوش (چاپ اول: ۱۳۵۵)
اتکینسون، آر. اف (1391). درآمدی به فلسفه اخلاق، ترجمۀ سهراب علوینیا، تهران: هرمس.
استیونز-دیویدویتس، ست (۱۳۹۷) .همه دروغ می گویند. ترجمه ریحانه عبدی. تهران: گمان.
امیر، آرمین (۱۳۹۶) .ره افسانه زدند... تبارشناسی آثار خلقیاتنویسان ایرانی در پنجاه سال اخیر. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
آرگایل، مایکل (۱۳۷۸) .همکاری و تعاون. ترجمه منوچهر صبوری کاشانی. تهران: معاونت تحقیقات آموزش و ترویج وزارت تعاون.
بدیو، آلن (۱۳۸۷) .اخلاق (رسالهای در ادراک شر). ترجمه باوند بهپور. تهران: چشمه.
جوادی آملی، عبدالله (۱۳۹۱) .مفاتیح الحیاه. قم: اسراء.
جوادی یگانه، محمدرضا و سعیده زادقناد (1394) .ایرانیان در زمانه پادشاهی: خلقیات منفی ایرانیان در نگاه بیگانگان به جامعه ایران از اولین نوشتهها تا 1357. دوره ده جلدی. تهران: شورای اجتماعی کشور و پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
دورکم، امیل (۱۳۹۱) .درسهای جامعهشناسی: فیزیک اخلاقیات و حقوق. ترجمه سیدجمالالدین موسوی. تهران: نی.
رالزر، جان (۱۳۸۷) .نظریه عدالت. ترجمه سیدمحمدکمال سروریان و مرتضی بحرانی. تهران: پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم.
رنانی، محسن و رزیتا مویدفر (۱۳۹۶) .چرخههای افول اخلاق و اقتصاد: سرمایه اجتماعی و توسعه در ایران. تهران: طرح نقد.
رورتی، ریچارد (۱۳۹۷) .اخلاقی برای زندگی امروز: یافتن مبنایی مشترک میان فلسفه و دین. ترجمه علی سیاح. تهران: چشمه.
سن، آمارتیا (۱۳۷۷) .اخلاق و اقتصاد. ترجمه حسن فشارکی. تهران: شیرازه.
سندل، مایکل (۱۳۹۳) .آنچه با پول نمی توان خرید: مرزهای اخلاقی بازار. ترجمه حسن افشار. تهران:مرکز.
شریعتی، سارا (۱۳۸۷) «دورکیم و اخلاق» آیین. شماره ۱۳ و ۱۴. اردیبهشت و خرداد ۱۳۸۷. صص ۳۱-۳۵.
شلاپنتوخ، ولادیمیر (۱۳۹۵) .نظم اجتماعی در جامعه معاصر: آثار منفی و مثبت ترس. ترجمه اصغر صارمی شهاب. تهران: جامعه شناسان.
طوسی، خواجه نصیرالدین (۱۳۴۶) .اخلاق ناصری. تصحیح ادیب تهرانی. تهران: جاویدان.
عبید زاکانی (۱۳۷۴) .اخلاق الاشراف. تصحیح علی اصغر حلبی. تهران: اساطیر.
فنائی، ابوالقاسم (۱۳۸۴) .دین در ترازوی اخلاق: پژوهش در باب نسبت میان اخلاق دینی و اخلاق سکولار. تهران: صراط.
موریه، جیمز جاستینین (1379) .سرگذشت حاجیبابای اصفهانی. ترجمه میرزا حبیب اصفهانی. ویرایش جعفر مدرس صادقی. تهران: مرکز.
میرسپاسی، علی(۱۳۸۸) اخلاق در حوزه عمومی: تاملاتی در باب ارزشها و نهادهای دموکراتیک. تهران: ثالث.
نجات، پگاه و جواد حاتمی (۱۳۹۸) «ویژگیهای روان سنجی نسخه فارسی پرسشنامه بنیادهای اخلاقی در سه نمونه ایرانی» شناخت اجتماعی سال هشتم شماره 1 (پیاپی 15). صص ۱۰۷-۱۲۴.
یاکوبی، هنری (۱۴۰۰) .(سریال دکتر) هاوس و فلسفه: همه دروغ می گویند. ترجمه امیرحسین خداپرست. تهران: همان.
Doris , John M. (2010) .The Moral Psychology Handbook. Oxford: Oxford University Press.
Ekstrom, Pierce & Calvin Lai (2022) “A Good Person Shouldn’t Feel This Way: Moralized Attitudes, Identity, and Self-Esteem” Psychology. 8 (1): 36344.
Forgas, Joseph P. & Lee Jussim & Paul A.M. Van Lange (2016). The Social Psychology of Morality. New York: Rutledge.
Hurka, Thomas (2001). Virtue, Vice, and Value. Oxford: Oxford University Press.
Linke,Uli& Danielle Taana Smith (eds.) (2009) .Cultures of Fear: A Critical Reader. Pluto Press.
Lukes, S. (2010). “The Social Construction of Morality?” Handbooks of Sociology and Social Research, 549–560.
Poston, Ted (2014) “Social Evil” Oxford Studies in Philosophy of Religion 5,166–85.
Smyth, Nicholas (2017) “The function of morality” Philosophical Studies 174:1127–1144.