منو سایت
تاريخ:بيستم و يکم دی 1391 ساعت 22:17   |   کد : 501
تاريخ اجتماعي ايران
قرار داد در باب نحوه پذيرايي از سفير کبير روس در دربار ايران
ذیل قرارداد ترکمانچای/ به نقل از سفرنامه کنت دو سرسی

قرار داد در باب نحوه پذیرایی از سفیر کبیر روس در دربار ایران

ذیل قرارداد ترکمانچای


کنت دو سرسی، سفیر فوق العاده فرانسه در ایران در سال های 1839 و 1840، بعد از بیان دغدغه های خود در باره تشریفات حضور در دربار و دیدار با شاه، بویژه مساله لزوم پوشیدن یک جوراب قرمز رنگ بر روی کفش (احتمالا به دلایل مذهبی و نجس بودن فرنگیان)، قراردادی که روس ها ذیل قرارداد ترکمانچای به ایران تحمیل کردند، را عینا نقل می کند. این قرارداد از این رو اهمیت دارد که در زمان ضعف دولت ایران نوشته شده و نشان می دهد که پیش از این، برخورد شاهان قاجار (و شاهان پیش از آن) با فرنگیان چه اندازه تحقیر آمیز بوده، که اینهمه ملاحظات را در باره دیدار آورده اند. و این ملاحظات، احتمالا پیش از این مراعات نمی شده است. حتی در همین قرارداد، که تنها به مساله لزوم تشریفات برای سفیر روس است و در باره احترام گذاشتن به نمایندگان سیاسی ایران ساکت است و آن را منوط به ملاحظه کردن «رسومات جاریۀ مملکتین» (در اینجا یعنی روسیه) کرده است، باز هم بندی دارد که تلویحا نمایندگان سیاسی غربی را مجبور به پوشیدن گالش می کند، و عین آن بند این است که «در هیچ مورد، نه به سفیر کبیر و نه به اتباع معزی­الیه تکلیف نخواهد شد که لباسی را که در بردارند تغییر دهند، لیکن جناب معزی ­الیه و من­ تبع او سعی کرده گالشی برای خود تحصیل خواهند نمود که در محل دخول به جایگاه مخصوص یا چادر بیرون آورند».

در بسیاری از سفرنامه هایی که ماموران سیاسی غربی نوشته اند، گلایه از این تشریفات تحقیرآمیز وجود دارد و من تا سفرنامه های دوره ناصرالدین شاه هم نمونه هایی از اجبار به پوشیدن جوراب بر روی کفش رادیده ام.

متن این قرارداد به نقل از کتاب «ایران در 1839-1840 میلادی: سفارت فوق العاده کنت دو سرسی» (ترجمه دکتر احسان اشراقی، انشارات سخن، 1390: صص 90 تا 94) در ادامه آمده است. (صفحه بندی قرارداد از من است.)

قرار داد در باب تشریفات بین روس و ایران

«وزرای مختار ایران و روس طبق فصل نهم عهدنامۀ عمده امروز، اجلاس کردند که برای پذیرائی سفرای کبار و وزرای مختار و شارژدافرهائی که از طرفین به دیار یکدیگر فرستاده می شوند، تشریفات مناسبی مرتب دارند و بالاتفاق تفصیل ذیل را مقرر داشتند:

- به محض اینکه وزیر ایران از ورود سفیر کبیر روس به تفلیس رسماً مطلع گردید، بدون اتلاف وقت شخصی را که رتبۀ او مناسب شأن سفیر بوده باشد انتخاب نموده تا سرحد به استقبال مشارالیه خواهد فرستاد و در این ضمن وزیر ایران سرکردۀ کل گرجستان را از عزیمت مهماندار یعنی شخصی که برای همراهی سفیر کبیر معین شده است مطلع داشته و روز ورود او را به سرحد تخمیناً معین می نماید. سفیر کبیر هم اهتمام کرده مسافرت خود را به طوری ترتیب خواهد داد که مقارن ورود میهماندار به سرحد برسد. میهماندار از وقتی که سفیر کبیر را ملاقات می نماید، مسؤول حفظ امنیت و عزت و احترام مقتضی جناب معزی الیه خواهد بود.

- در هر منزل استقبالی به عمل می آید. یعنی هیأتی که مرکب از رئیس یا معتبرترین شخصیت آن محل و چند نفر از معارف است، با من­ تبع شایسته، برای پذیرائی سفیر کبیر خواهد آمد. اگر سفیر کبیر در حاکم نشین ایالتی مکث نماید هیئت مذکوره در تحت ریاست خود حاکم خواهد بود و مشارالیه به جناب سفیرکبیر تهنیت و تبریک ورود گفته، معزی الیه را تا منزلی که برای او تهیه شده است مشابعت می نماید.

- در صورتی که سفیرکبیر در یک شهری مکث نماید که حاکم آنجا فرزند اعلیحضرت همایونی است، حضرت معظم له وزیر خود را برای تبریک و خوش آمد به استقبال می فرستند. اگر سفیر کبیر به دیدن حضرت معزی الیه آمد، مشارالیه و تمام اشخاصی که جزو سفارت هستند دعوت به جلوس خواهند شد و به جناب سفیر صندلی داده خواهد شد.

- در رهگذر جناب سفیر، هر جائی که قشون موجود است، باید تحت السلاح باشد و احترامات نظامی معمول را در بارۀ معزی الیه مرعی دارد.

- مهماندار اهتمام کرده و وزارت را به موقع از ورود سفیر کبیر مطلع خواهد ساخت تا اینکه وزارت بتواند تدارکات لازمۀ ورود و پذیرائی رسمی مشارالیه را به عمل آورد. وقتی که سفیر کبیر به آخرین منزل پایتخت یا به آخرین منزل اردوی همایونی رسید، شخص معتبری مشارالیه را از طرف اعلیحضرت خواهد پذیرفت.

- در نیمۀ راه الی پایتخت یا نیمۀ راه از اردوی همایونی، هیئت محترمی از طرف اعلیحضرت به ریاست یکی از رجال دربار به استقبال جناب معزی الیه خواهد آمد و عساکر ساخلوی شهر یا عساکر اردو برای جناب معزی الیه پیش­فنگ کرده و احترامات نظامی لازمه را معمول خواهند داشت و رئیس مستقبلین همایونی فی الفور سفیر کبیر را به منزلی که برای مشارالیه مهیا شده و در آنجا گارد احترام گذارده شده است، راهنمائی خواهد نمود. فردای ورود سفیر کبیر، وزرای اعلیحضرت همایونی و رجال سلطنتی به دیدن جناب معزی الیه خواهند آمد و پس فردای آن، جناب سفیر کبیر رسماً به حضور همایونی مشرف خواهد شد.

- ایشک ­آقاسی ­باشی در ساعت مقرر آمده و به جناب معزی الیه اطلاع خواهد داد که برای پذیرایی او همه چیز مهیاست. پس از آن جناب سفیر کبیر به ترتیب ذیل حرکت خواهد کرد:

- فراشان شاهی در جلو و عقب آنها یک قسمتی از گارد یا از پیشخدمتان خود سفیر کبیر در حالتی که اسبی که از طرف اعلیحضرت همایونی فرستاده شده، یا اسب خود را سوار می باشند، یک نفر از میرآخورهای همایونی در جلوی معزی الیه و هیئت سفارت طرف دست راست و ایشک آقاسی ­باشی در طرف چپ و شاطران سرکاری در جنبین حرکت می نمایند بلا فاصله قسمتی از گارد یا از پیشخدمتان خود جناب معزی الیه و در عقب آنها فراشان همایونی می آیند.

- عساکری که در درون قصر یا در اردوی همایونی الی محل دخول به حیاط های خلوت یا سراپرده گذارده می شوند، به سفیر کبیر پیش­فنگ خواهند کرد و ایشک ­آقاسی که در جلوی سفیر کبیر می رود، سعی خواهد کرد که تمام اشخاصی که در مدخل جناب معزی الیه هستند سر پا بایستند.

- سفیر کبیر در محل دخول به حیاط های خلوت یا سراپرده، پیاده شده به منزل وزیر اول یا به چادر سپهسالار (فرمانده کل. در متن «سپه ­سردار» آمده است.) راهنمایی شده، در آنجا تا بیرون آمدن اعلیحضرت همایونی منتظر می شود.

- پس از آن ایشک آقاسی باشی جلو افتاده و جناب سفیر کبیر با من ­تبع خود به حیاط های خلوت یا سراپرده داخل می شود.

- گارد یا پیش­ خدمتان جناب سفیر کبیر در محوطۀ خارجی مانده و ایشک ­آقاسی ­باشی ورود سفیر کبیر را به عرض رسانیده و از طرف اعلیحضرت همایونی، معزی الیه را تکلیف به جایگاه مخصوص یا چادر می نماید.

- جناب سفیر کبیر با تمام من­ تبع خود مجاز به دخول خواهد بود و در هیچ مورد، نه به سفیر کبیر و نه به اتباع معزی ­الیه تکلیف نخواهد شد که لباسی را که در بردارند تغییر دهند، لیکن جناب معزی­الیه و من­ تبع او سعی کرده گالشی برای خود تحصیل خواهند نمود که در محل دخول به جایگاه مخصوص یا چادر بیرون آورند.

- اعلیحضرت همایونی بعد از نطق سفیرکبیر، ایشان را دعوت به جلوس فرموده و صندلی به جناب معزی ­الیه داده می شود. بعد از ختم مجلس، سفیرکبیر به همان ترتیبی که آمده است مراجعت می نماید، بدون اینکه به منزل وزیر اعظم یا سپهسالار داخل شود. پس از این شرفیابی، از کسانی که به دیدن او آمده بودند بازدید خواهد کرد.

- برای وزیر مختار یا شارژدافر روس، همین تشریفات برقرار خواهدبود، الا اینکه صاحب ­منصبانی که به استقبال ایشان فرستاده می شوند در رتبۀ پست­تر و اجزاء آنها در عدۀ کمتر خواهند بود و تمام ساخلو برای مشارالیه هم بیرون نخواهد آمد. فقط عساکر قراولخانه به مشارالیه پیش­فنگ می زنند.

- وزیراول اعلیحضرت همایونی در ملاقات سبقت نمی کنند، ولی بدون تأخیر در روز بعد به بازدید ایشان خواهد رفت.

- اگر سفیرکبیر با وزیر مختار و شارژدافر، حامل نامه ای از طرف سلطان خود بوده باشند، اعلیحضرت همایونی آنرا بدست خودشان از او خواهند گرفت.

همین تشریفات نیز در روسیه در بارۀ سفرای کبار و وزرای مختار و شارژدافرهای ایران که به سمت مأموریت به دربار پطرسبورغ می روند، مرعی و مجری می شود، لیکن تفاوت رسومات جاریۀ مملکتین هم منظور خواهد بود.

این صورت که به نسختین نوشته شده و به امضی و مهر وزرای مختار طرفین رسیده است، همان حکم و اهمیت را خواهد داشت کانه لفظ بلفظ در عهدنامۀ عمدۀ امروز مندرج شده باشد.

در ترکمان­چای دهم فوریه سال نیکو فال سنۀ 1828 مطابق پنجم شعبان سنۀ 1243 هجری.

محل امضاء:

ژان پاسکیویچ

آ. ابرسکوف

آدرس ايميل شما:  
آدرس ايميل دريافت کنندگان