خطا در تاريخ نگاري نشانه ملت بودن است.
ارنست رنان

ايران چقدر بزرگ، قديمي، و اسرار آميز است!
صادق هدايت

اين كتاب تاريخ ايران - كشوري كه تا دهه 1930 در غرب «پرشا»، «پرس»، يا مانند آن ناميده ميLشد S از آغاز امپراتوري پارسيان تا امروز است. در مقدمه، خطوط كلي ويژگيLهاي تاريخ و اجتماع ايراني توصيف خواهد شد و چارچوبي براي بحث مفصلLتر فصلLهاي بعد، از جمله شرحي از افسانهLها و اسطورهLهاي ايراني، و همچنين فرقهLها و دينLهاي ايراني، هم پيش و هم پس از اسلام، فراهم خواهد آمد. در اين باره كه تاريخ چگونه بايد نوشته شود و تاريخ «واقعي» چيست نظر بسيار است، و چه بسا در ميان خود تاريخ نگاران. برخي توصيف رويدادها را با ارزش ميLدانند و معمولا بررسيLهاي دقيق يا خردنگرانه را روش درست تاريخLنگاري ميLدانند. از ديد اين گروه، ممكن است كشف واقعيتي تازه، حتي بسيار كوچك، مهمLتر از نگاهي تحليلي به گرايشLهاي گسترده تاريخي باشد. ديگران كمLتر بر دادهLها تاكيد ميLكنند و ميل دارند بر بوم تاريخ تصويري با خطوط درشت بكشند و جستLوجو كنند كه رويدادها چرا و چگونه روي دادند: اينان گاه تا جايي پيش ميLروند كه تاريخ را به كلي از معناي تجربي تهي ميLكنند.

اين نويسنده معتقد است كه تاريخ هم بايد معناي تجربي واقعي داشته باشد و هم نگرشي تحليلي كه تاريخ را از داستانLسرايي هوشمندانه و منضبط تفكيك كند. موضوع اين كتاب هم «چيستي» تاريخ ايران و هم «چگونگي» و «چرايي» آن است. در راه انجام اين سه كار باهم، نويسنده ملاحظاتي تطبيقي نيز ميان تاريخ ايران و تاريخ اروپا انجام داده تا نشان دهد كه جامعه ايراني وتاريخ پر نقش و نگار آن با آنچه كه در غرب گذشته تفاوتLهاي مهمي داشتهLاند: مثلا نويسنده پرسيده است كه چرا هدف اصلي انقلاب مشروطه برقراري قانون بود، يا اين كه چرا در انقلاب 1357 همه جامعه S فقير و غني، پير و جوان، سنتي و متجدد S عليه حكومت متحد شدند. فصلLهاي 1 تا 6 كه تاريخ ايران باستان تا قرن نوزدهم ميلادي را دربر ميLگيرند، پانويسLهاي مفصلي ندارند و بر پايه منابع متعددي بنا شدهLاند، كه گزيدهLاي از آن در كتابنامه كوتاه پايان هر فصل آمده است. از سوي ديگر، فصلLهاي 7 تا 14، درباره قرن نوزدهم تا دوره معاصر، به تفصيل و با استفاده از منابع دست اول يا دوم مستند شدهLاند. علت آن است كه دورهLهاي پيشين كمLتر موضوع بحث و مناقشه بودهLاند؛ در حالي كه درباره دوران نزديكLتر به تفصيل سخن گفته شده و آراء متفاوتLتري، از ديدگاهLهاي گوناگون، درباره آن به ميان آمده است. مخاطب اين كتاب هم خوانندگان عامLاند و هم كارشناسان. اگرچه موضوع كتاب بررسي كلي تاريخ ايران است، نويسنده تا سرحد توان خود كوشيده به خواننده غيرمتخصص نيز روايتي قابل درك و چه بسا لذت بخش، عرضه كند.

آنچه خواهيد خواند داستان يكي از تمدنLهاي بزرگ بشر است، در يك جلد، كه برخي از دلائل پيدايش و ويژگيLهاي بي همتاي آن تمدن را پيش چشمانتان عريان خواهد كرد. ديگر نكتهLاي نيست مگر آنچه كه شاعر درLباره آن گفته است:

حديث نيك و بد ما نوشته خواهد شد

زمانه را ورق و دفتري و ديواني است

...