از قضا سرکنگبین صفرا فزود؛ در باب ترویج رفتارهای دینی در سریال های تلویزیون

سریال«آخرین گناه» از تلاش های تلویزیون است برای ترویج معنویت گرایی. جدای از آنکه سریال بر یک مضمون معنوی کاملا درون دینی (یعنی چشم باطنی) و نه وارداتی تاکید دارد، و از این جهت یک نکته مثبت است، می توان به نحوه تعامل بازیگران نامحرم با هم نیز در آن توجه کرد. در سریال هایی از این دست، که قصد ترویج رفتار دینی در جامعه را دارد، بر اساس آموزه های دینی، زن و مرد نامحرم به همدیگر نگاه نمی کنند.

در آخرین گناه، آوا و بهرام (اگر اسامی را اشتباه نکنم) پسر عمه و دختر دایی هستند و نامحرم. بهرام براحتی به آوا نگاه می کند اما آوا که چادری و مذهبی است، چنین نمی کند. تا اینجای مساله، درست. اما آوا هنگام محاوره و گفتگو (conversation) تقریبا به در و دیوار نگاه می کند.

ولی کسانی که بر اساس قواعد دینی به نامحرم نگاه نمی کنند، بر خلاف رفتار آوا، رفتاری کاملا عقلانی دارند، که ما از آن به فقدان اختیاری نگاه خیره چشمی (gaze) بین دو جنس مخالف در خلال تعامل اجتماعی یاد می کنیم. در چنین حالتی، دو طرف گفتگو، تعمدا به بدن، صورت و چشمان یکدیگر نگاه نمی کنند. روانشناسی اجتماعی، نگاه کردن به همدیگر را یکی از شروط لازم تعامل و گفتگو می داند. بر اساس یک تحقیق در جوامع غربی، هر کدام از طرفین، در 61% از زمان محاوره به دیگری نگاه می کند و در 31% از طول محاوره نیز، نگاه های آنها با هم تلاقی می کند.

مشاهده رفتار افراد مذهبی در ایران، نشان می دهد که افرادی که آگاهانه و ارادی، به نامحرم نگاه نمی کنند، از برخی تکنیک های غیرکلامی استفاده می کنند تا نشان دهند که تعامل و گفتگو را ادامه می دهند و به طرف مقابل توجه دارند؛ مواردی از قبیل: نگاه کردن به حدود محلی که طرف دیگر حضور دارد، سر تکان دادن، نگاه های گذرا (در حدود یک ثانیه) و خفیف به طرف مقابل. این رفتار عقلانی، با تکرار مداوم به یک عادت رفتاری تبدیل می شود، عادتی که ریشه های عقلانی دارد و در زنان و مردان مذهبی نهادینه شده است.

اما وقتی فیلمساز (و بازیگر) ما، که احتمالا چندان در این عوالم سیر نمی کند، می خواهد فیلم مذهبی بسازد، قاعدتا باید نگاه نکردن دو فرد نامحرم را هم در نظر بگیرد. اما این نگاه نکردن، مانند سریال آخرین گناه، به آنجا می رسد که آوا را مشابه یک نابینا نشان می دهد، فردی که فقط به روبرو نگاه می کند، و تقریبا از هیچ عنصر غیرکلامی ارتباط استفاده نمی کند. این نوع رفتار، آوا را فردی بی توجه به آداب معاشرت نشان می دهد و در نهایت، چنین نمایش سطحی، نسنجیده و برخلاف واقعی از این رفتار محجوبانه دینی، به مضحکه تبدیل می شود و نتیجه عکس می دهد.