حقوق مردم یا حقوق حکومت

اخیرا تلویزیون توجه بیشتری به مساله تخلفات راهنمایی و رانندگی کرده است و مطابق معمول در توجه به آن افراط می کند و بصورت آبشاری آن را نمایش میدهد. اما در هر حال نفس توجه به آن ارزشمند است. امروز در برنامه "ثانیه ها" نشان می داد که رانندگان مسیر زیادی را دنده عقب می گیرند تا یک مسیر طولانی تری را نروند و برگردند. گاه ورودی یک اتوبان است که در آن مسیر طولانی تری برای دور زدن است، گاه از کنار میدان نه چندان شلوغی دور می زنند بجای آنکه دور میدان را بزنند، و موارد جالب دیگری که در آن رانندگان در یک بزرگراه دنده عقب می گیرند، آنهم نه در مسیر کناری، بلکه در مسیر سبقت.

یک نکته خودمداری (egoism) ایرانیان است در مقابل فردگرایی (individualism) که به دنبال منافع آنی هستند و نه منافع دراز مدت خود، و این جستجوی نفع آنی، گاه تنها یک لحظه را در بر می گیرد، یعنی تا نوک بینی را دیدن و عجیب اینکه شرمنده هم نمی شویم از اینهمه کوتاه بینی.

اما نکته اساسی که در آن فیلم ها و در جامعه مشهود است و کسی به آن توجه نمی کرد، عکس العمل سایرین است. در انتهای برنامه، پیام اخلاقی این بود که این رفتارها تجاوز به حقوق دیگران است، اما "دیگران" هیچ اعتراضی به رفتار این رانندگان نداشتند؛ نه چراغی، نه بوقی. یعنی مردم اصولا برای خود حقی قائل نیستند تا این رفتارها را تجاوز به حقوق خود بدانند. من بارها به رانندگانی که تصادف کرده اند و پلی یا خیابانی را بند آورده اند (آنهم برای تصادفی که نه منجر به جرح شده و گاه حتی من غیرمتخصص هم مقصر را تشخیص می دهم) اعتراض کرده ام که وقت ما راگرفته اید، با آرامش تمام جواب شنیده ام که: مگر تو پلیسی، یا حتی: ممنون، بفرمایید؛ یا: چشم، شما بفرمایید. یعنی که تو اصلا حق اعتراض نداری. و دیگرانی که با کمال خونسردی از کنار این صحنه ها می گذرند، انگار نه انگار که وقت آنهاست تلف می شود.

لذا برای اصلاح این رفتارها باید ابتدا در مردم این ذهنیت را ایجاد کرد که می توانید دارای حق باشید. سابقه طولانی رعیت بودن و در معرض نظام استبدادی بودن، رابطه ای یکطرفه ایجاد کرده، تمام به نفع حکومت. و البته چون از حکومت طلب حقی نداریم، وظیفه ای هم در برابر آن نداریم و این یعنی بی توجهی به سرنوشت حکومت. مثال بارز آن حمله افاغنه به اصفهان است که در مدت چندین ماه محاصره، هیچ قوم و قبیله ای به کمک شاه صفوی نیامد و مردم منتظر ماندند چه کسی پیروز می شود تا با او بیعت کنند.