مطالعه خلقیات ایرانیان از منظر سفرنامه‌نویسان

با تکیه بر دو مفهوم «اکنون مردم‌نگارانه» و «گفتمان آزاد غیرمستقیم»

 

سفرنامه‌ها به‌عنوان منابع مکمل تاریخ اجتماعی در ایران از اهمیتی ویژه برخوردارند، چراکه در برهه‌های مختلف تاریخ این سرزمین، تاریخی به مثابة راوی عملکرد زندگی شاهان عمل کرده و توجه چندانی به سبک زندگی عامه مردم و طبقات مختلف اجتماعی نداشته است. از این رو سفرنامه‌ها به عنوان روایت ناظران بیرونی فرهنگ و جامعه ایرانی، می‌توانند راهگشا مطالعه زندگی عامه مردم ایران در ادوار گذشته باشند. همچنین صرف‌ نظر از سوءگیری‌ها و گاه اشتباهات غیرقابل دفاع سفرنامه‌نویسان در انعکاس جامعه ایران، دو نکته را در اهمیت مطالعه این دست متون نباید فراموش کرد: نخست آنکه این متون معمولاً به سفارش مقاماتی به نگارش درمی‌آمدند که سفرنامه‌نویس را ملزم به ارائه جزئیات موقعیت دربار و یا سبک زندگی ایرانیان می‌کرد و همین مسئله ما را از جزئی‌ترین رویدادهای عصر مقارن با حضور سفرنامه‌نویس در ایران آشنا می‌کند و دیگر آنکه آنچه از ایرانیان در سفرنامه‌ها ارائه می‌شود به سبب خو گرفتن آنها به بسیاری از جنبه‌های زندگی به‌ویژه در حوزه رفتارها و خلقیات، تصویری نسبتاً متفاوت و دور از انتظاری را حاصل می‌آورد تا حدودی درست اما نیازمند بررسی عمیق است.

در میان موضوعات متنوعی که سفرنامه‌نویسان به توصیف و یا حتی مطالعه آن دست زده‌اند، خلقیات و منش ایرانیان از حساسیت بیشتری  برخوردار است؛ چرا که آنها به قضاوت درخصوص عناصری از سبک زندگی و فرهنگ ایرانی می‌نشینند که ممکن است در پرتوی تلقی نادرست و ناآگاهانه و یا برگزیدن شیوه‌ای خاص از روایتگری، صفتی را به ایرانیان نسبت دهد که با واقعیت قرابت چندانی ندارد.

مطالعه سفرنامه‌ها و استخراج قضاوت و به تعبیری ساده‌تر، روایتی که سیاحان از خلقیات ایرانیان داشته و به انحای مختلف آن را نکوهش کرده‌اند در تحقیقی مفصل با عنوان «ایرانیان در زمانه پادشاهی: خلقیات ایرانیان از منظر بیگانگان از آغاز تا 1357» (جوادی یگانه، زادقناد، 1394) انجام شده است. این تحقیق با ماهیت دائره‌المعارفی خود و تقسیم‌بندی خلقیات بر پایه نظام ارزش‌های اساسی انسانی شوارتز، دسته‌بندی نسبتاً مفصل و جامعی از مشاهدات ناظران بیرونی فرهنگ ایرانی ارائه کرده، اما تحلیل و بررسی صحت روایی این مشاهدات که مستخرج از بیش از 600 سفرنامه، سند و گزارش سفر بوده را در دستور کار خود قرار نداده است؛ لذا اهمیت پرداختن به این مسئله سبب شد تا ضرورت بررسی مجدد مطالعه سفرنامه‌ها اهمیت یابد تا این‌بار از رهگذر دو مفهوم علمی انسان‌شناختی که در زیر به آنها اشاره خواهد شد، بتوان در مواردی به نقد مشاهدات نشست و در مقام دفاع از فرهنگ ایرانی و تعمیم‌های ناروایی که در مبحث خلقیات بر آن روا شده، برآمد.

 

 

1.     اکنون مردم‌نگارانه

برچسب‌هایی چون «شکارچی» و «عصر حجر» ممکن است به‌عنوان ابزاری برای تشریح انواع مختلفی از ساختارهای اجتماعی- اقتصادی یا فناوری‌های مختلفی که یک فرهنگ از آنها استفاده می‌کند، تا اندازه‌ای مفید باشند، بااین‌حال، این فرض ضمنی بحث‌برانگیزتر است که می‌گوید، این تفاوت‌ها باید به ترتیب زمانی، ‌مانند مراحل پی‌در‌پی یک فرآیند برای پیشرفت فرهنگی که به‌ناچار در مدرنیتة غربی به اوج خود می‌رسد، [در پی هم] قرار گیرند. لذا  این فرض اغلب دلالت دیگری به همراه دارد مبنی بر اینکه جوامعی که به‌همان‌شکل جوامع غربی تکامل نیافته‌اند، اصلاً تکامل پیدا نکرده‌اند، بلکه در مرحلة تاریخی عقب‌تری متوقف شده‌اند که تصور می‌شود غرب از آن گذشته باشد. به‌این‌ترتیب،‌ در بسیاری از سفرنامه‌ها و به‌طورکلی، تصاویر جوامع غربی از دیگری، چیزی اتفاق می‌افتد که یوهانس فابیان آن را «انکار هم‌عصری»[1] می‌خواند (فابیان، ۱۹۸۳: 31؛ ۷۰-۳۷). این یعنی که بسیاری از مسافران غربی یقین دارند که تنها خود آنها و هموطنان‌شان به‌طرز درستی مدرن شده‌اند. به‌این‌ترتیب،‌ «دیگران»ی که با آنها مواجه می‌شوند اغلب تقریباً فسیل‌های زنده و موجوداتی تلقی می‌شوند که کم‌وبیش از دوران گذشته باقی مانده‌اند. تلفیق مکرر فواصل جغرافیایی و زمانی در بسیاری از سفرنامه‌های غربی به‌همین‌دلیل است: درحالی‌که مسافر به مناطقی دوردست و ناآشنا سفر می‌کند، همزمان نشان می‌دهد که در زمان به عقب برگشته و با فرهنگ‌های «عصر حجر»، «عصر برنز» یا «قرون وسطی» مواجه شده است که تصور می‌شود قرن‌ها بدون تغییر مانده‌اند.

البته، این‌گونه نسبت دادن سکون تاریخی به یک فرهنگ دیگر مغالطه است. همه فرهنگ‌ها در طول زمان تکامل یافته و تغییر می‌کنند. در مورد به‌اصطلاح جوامع «سنتی»، مسئله فقط این است که آن تغییرات در جهت متفاوتی پیش رفته‌اند و بنابراین جامعه حاصل با انتظارات مسافر از «مدرنیته» مطابقت ندارد. درواقع، مسافر و دیگری، هر دو در یک لحظة تاریخی قرار دارند. اما مسافران غربی و مخاطبان آنها، با انکار صریح یا ضمنی «هم‌عصری»، خود را در موضع فرستاده‌های مدرنیته و پیشرفت قرار داده و به‌این‌ترتیب، به‌شکلی زیرکانه ادعا می‌کنند که برتر از دیگرانی هستند که آنها را توصیف می‌کنند. به‌علاوه، این تصور با تکرار استفاده از به‌اصطلاح، «اکنون مردم‌نگارانه»[2] در گفتمان علمی، و در بسیاری از سفرنامه‌های متمایل به علم، شدت می‌یابد. این اصطلاحی است که اغلب در مورد صدای هنجاری زمان حالی، که مدعی جمع‌بندی رفتارها و عقاید تمام یک فرهنگ است، به‌کار می‌رود. این‌گونه است که مثلاً استانلی در سفرنامه خود که آن را در سفر به قلب آفریقا نوشته است، به ما اطلاع می‌دهد که «قوم واگاندا موزها را پوست می‌گیرند، آنها را بادقت به‌شکل یک بسته در برگ‌های سبز موز می‌پیچند، کمی آب در قابلمه می‌ریزند و موزها را تنها با بخار می‌پزند» (۱۹۸۸، جلد ۱: ۳۲۲). دقت کنید که استانلی از فرد عضو قبیله واگاندا حرف نمی‌زند که او را هنگام پختن موز به این شکل دیده است؛ درعوض، این الگوهای کلی رفتاری را بر‌اساس آنچه دیده است، استنتاج می‌کند. گفته می‌شود که این کاربرد «اکنون مردم‌نگارانه» باعث پرورش این حس می‌شود که فرهنگ‌های بومی اساساً یکنواخت، ثابت و بدون تغییرند، گویی مجموعه‌ای از رفتارها و عقاید اصلی دارند که همه از آنها پیروی می‌کنند. رفتارها و عقایدی که همواره،‌ و بدون هیچ نوع تکاملی در طول زمان، وجود داشته‌اند. این احتمالاً ابزار دیگری است برای آنکه جوامع بومی، به‌شکلی زیرکانه، در گفتمان غربی، به‌نوعی «خارج» از تاریخ یا بدون تاریخی از آن خود (حداقل تا زمان اولین رویارویی با مسافران اروپایی و آمریکای شمالی) قرار داده شوند (رجوع کنید به وولف، ۱۹۸۲؛ فابیان، ۱۹۸۳).

 

 

نمونه‌هایی از اکنون مردم‌نگارانه در ادبیات سیاحانی که به ایران سفر کرده‌اند:

ایرانیان هرگاه از اسبی خیلی دلخور شوند، دمش را قطع می‌کنند که مانع استعمالش می‌شود، آن هم در سرزمینی که دم داشتن علامت زور و جربزه است. این کار اگر وحشیانه نباشد حرکت عنیفی است که باید از آن خودداری نمود. شاید جا دارد که این گریز راجع به اسب چاپاری و سیستم پستی  ایران را با کلام پر مغز تاورنیه که سه قرن پیش در مقدمة سفرنامه خود نوشته است پایان دهم: «انسان نمی‌تواند به همان طرز و شیوه ای در آسیا سفر کند و نه در همان وقت و ساعات روز و یا همان راحتی و آسانی». (ایران و قضیه ایران، جلد اول؛ کرزن، 1380: 342)

عادل شاه را دوست محرمی‌از قوم گرجی بود که سهراب خان نام داشت و این طبعا موجب کینه ایرانیان بود که بر حسب عادت گردن نهادن به امر بیگانگان را تحمل نداشتند، مخصوصا اینکه آن بیگانه از جنس بندگان باشد. (نامه‌های طبیب نادرشاه؛ بازن، 1340: 51)

در ظرف بعد از ظهر گاری‌ها را بارگیری کردیم و برای تجدید قوای آدمها که بر اثر زحمت و کار شب پیش و آنروز صبح، بسیار فرسوده شده بودند، پولی برای خرید دو گوسفند دادم که تهیه کرده، بخورند ولی آنها، خود ترجیح دادند به جای گوسفند یک کیسه خرما بخرند و بعدها شنیدم که سرکار و رئیس آنها نیمی از پول گوسفندها را به جیب خود ریخته بود و این عادت و رسم شرقی‌هاست. (سفرنامه دمورگان؛ دمورگان، 1335: 58)

چون قیمت‌ها را بیش از اندازه گران می گویند، (خارجی‌ها) در آغاز بی همراهیِ دوست و آشنای ایرانی و بی احتیاط بایسته، نمی توانند از او خرید بکنند. اما بازاری‌ها عادت دارند که به این خودی‌ها (همراه با راهنمای خارجی) هم، بی پروا، قیمت بالا و بی معنی بگویند. (سفرنامه کازاما؛ کازاما، 1380: 43)

 

2.      گفتمان آزاد غیرمستقیم

سفرنامه‌نویسی اغلب مرتکب گناه قابل توجه «حذف» می‌شود؛ گناهی که جایگاه آن را به‌عنوان یک ژانر کاملاً واقعی و راستگو مسئله‌ساز می‌کند. به‌علاوه می‌توان آن را مرتکب گناه به‌کار گرفتن عناصر زیرکانه یا نه‌چندان زیرکانه داستان‌سازی در بازگویی قصه سفر دانست. به‌ویژه در سفرنوشته‌های مدرن، بیشتر مطالب به‌صورت گذشته‌نگرانه توسط نویسنده به رشته تحریر در می‌آیند و در لحظه وقوع نوشته نشده‌اند. نویسنده ممکن است وقایع اصلی را به‌خوبی در حافظه ثبت کرده باشد؛ درواقع بسیار محتمل است که از یادداشت‌هایی که در طول سفر نوشته استفاده کند، اما بدیهی است که همچنان احتمال قابل‌توجهی وجود دارد که آن مطالبِ بازسازی‌شده، رنگی از داستان به خود بگیرند. در برخی موارد، نویسنده برای روایت، «نمایش»^[3] را به‌جای «بازگویی»^[4] انتخاب می‌کند. این یعنی به‌جای آنکه مواجهه‌ای را به‌صورت گذشته‌نگرانه گزارش کند، آن را به‌صورتی زنده‌تر و رمان‌‌گونه‌تر روی صفحه کاغذ بازسازی می‌کند. جو موجود از طریق شرح و تصویر‌سازی خلق می‌شود و افکار، احساسات و انگیزه‌ها ممکن است به حاضران دیگر در صحنه، از طریق ابزارهایی چون گفتمان آزاد غیرمستقیم^[5] نسبت داده شوند. گفتمان آزاد غیرمستقیم شکلی از روایت که تمایز میان افکار و کلمات راوی از یک‌سو، و افکار و کلمات شخصیت/فردی را که آن را توصیف می‌کند، محو می‌نماید. این اصطلاح به‌معنای ابزاری روایی استفاده می‌شود که به‌وسیله آن عقاید و نگرش‌های جمعی تمام یک قبیله یا فرهنگ، در فرمولی مانند «ایرانی‌ها می‌گویند که...» یا «ایرانی‌ها فکر می‌کنند....» بیان می‌شود.

 

 

نمونه‌هایی از گفتمان آزاد غیرمستقیم در ادبیات سیاحانی که به ایران سفر کرده‌اند:

تمام ایرانیان بر این باورند که  تمام کشورهای اروپایی با روسیه در مسایل ایران همدستی و همکاری دارند و به همین جهت، جنبش مشروطه که منشا آن کاملا جنبه سیاسی و اجتماعی داشت، در اثر اعمال روس‌ها و اهمال کاری‌های اروپاییان رنگ ضدخارجی به خود گرفته است. (فصلنامه تاریخ معاصر ایران؛ آیتی، 1385: 240)

امّا جهانگردى در نظر ايرانيان بسى ناشناخته‏تر و نامفهوم‏تر از مسافرت مى‏باشد. ما اروپاييان به ديدن اقوام مختلف و شناختن رسوم و اخلاق و آداب، و طرز زندگى ملل و طوايفى كه در سرزمينهايى دور از ما زندگى مى‏كنند، و شنيدن زبان و حرف‏زدنشان هر چند به آنها اندك آشنايى نداريم، شوقمنديم. اما ايرانيان به جهانگردى و فايده‏هاى آن هيچ آگاهى ندارند. ... چنان كه من دريافته‏ام ايرانيان بر اين باورند كه مرادمندى و كسب فضيلت، و بهره‏يابى هرچه بيشتر از نعمتها، درماندن خانه و سكون و آرامش حاصل مى‏شود؛ و سفر كردن وقتى ضرورت مى‏يابد كه سودى از آن به دست آيد. و بر اين اعتقادند همه بيگانگانى كه به ايران مى‏آيند اگر بازرگان يا صنعتگر نباشند به تحقيق جاسوسند، و همه بزرگان بايد از ديدار و پذيرايى كردن با بيگانگان به جدّ بپرهيزند؛ و اگر جز اين كنند خيانتگرند. . (سفرنامه شاردن جلد2؛ شاردن، 1372: 774)

ايرانيان از سكونت كردن خانه‏اى كه پدرشان در آن درگذشته بر اطلاق به شدت اكراه دارند؛ زيرا بر اين باورند كه اين كار به جهاتى خلاف اصول انسانى است، و از روى ديگر بدشگون است. افزون بر اين چون مردم مشرق زمين عموما بر اين باورند كه مال پيوسته در معرض زوال و فناست، به هيچ كس وفا نمى‏كند، و آسان دست به دست مى‏گردد، مى‏كوشند از دارايى خود به سزا بهره برگيرند، و به خوشى و شادمانى روزگار بگذرانند. آنان به خود تلقين مى‏كنند و بر زبان مى‏آورند كه خانه پدر چون بزرگ يا كوچك است به هر روى براى سكونت پسر مناسب و قابل استفاده نيست، و بدين عذر براى خود خانه‏اى مى‏سازند، يا خانه‏اى موافق دلخواه خويش مى‏خرند، و بدين‏سان آتش هوس خود را فرو مى‏نشانند. (سفرنامه شاردن جلد4؛ شاردن، 1372: 1406)

دولت ایران به مفهوم واقعی وجود ندارد و فرد در این کشور همه چیز است. در حالی که افراد اعتنا و باکی از دولت ندارند، دولت چه می‌تواند باشد؟ اهالی ایران از این جهت و بسیاری جهات دیگر شباهت به اهالی امپراتوری روم دارند که از هر حکومتی روی کار می‌آمد، اعم از خوب یا بد، چپاولگر یا با حسن نیت نفرت داشت و از آن ناراضی بود. مردم ایران از وفاداری سیاسی و فداکاری ناتوان هستند، ولی سرشار از عشق به میهن بوده و معتقدند هیچ وسیله ای برای ادارۀ کشورشان وجود ندارد. بدینسان همۀ مردم بدون شرم و حیا همدیگر را غارت می‌کنند و تا هر جا دستشان برسد، از بیت المال سوء استفاده می‌کنند و عملاً هیچگونه دستگاه اداری وجود ندارد و اگر هم باشد بسیار ضعیف است. (سه سال در آسیا؛ گوبینو، 1367: 391)

احتمالا عدم توجه به نقاط ضعف خود و صرفا تكيه بر هوش خدادادي، براي ايرانيان در آينده مشكلاتي پديد خواهد آورد. مثلا آنها، از هم اكنون، معتقدند كه ديگر براي ادارات پست و تلگراف و گمرك احتياجي به كارشناسان خارجي ندارند! به علاوه از قانون مربوط به تاسيس بانك ملي، به وضوح می‌توان فهميد كه مليون ايران، كه از افتادن ايران به دست روس و انگليس واهمه دارند، به نحوي افراطي از اين شعار که می‌گويد «ايران را به ايرانيان بسپاريد» پيروي می‌كنند. (سفرنامه گروته؛ گروته، 1369: 259)

 (رضاشاه) ... زیردستانش به خاطر زبان تند و شیوۀ رفتار تندترش از او می‌ترسند، ولی خودش هم بی ترس نیست و می‌گویند بدون امکان دسترسی به چند اسلحه به بستر نمی‌رود و این که غالباً برای چنگ انداختن به یکی از اسلحه‌ها از خواب می‌پرد. نسبت به کسانی که فکر می‌کند علیه او توطئه کرده اند بی رحم است و غالباً تنها ظنین بودن برای محکوم کردن آنان، اگر نه به مرگ، بلکه زندانی کردنشان تا پایان عمر کافی است. (نامه‌هایی از تهران؛ بولارد، 1388: 460-461)

شرح ساده‌ای از مشکلات مالی کشور و عدم امکان پرداخت مستمری‌ها به علت نیاز دولت مشروطه به پول را برای یکی از انجمن‌های زنان فرستادم و خواهش کردم مانع از تحریک بیشتر علیه خزانه‌داری شوند. با این که بعد از آن هم نتوانستیم مستمری‌ها را بپردازیم، دیگر زنان، تظاهراتی برای آن نکردند. در تهران مشهور است که می‌گویند وقتی ‌زن‌ها علیه کابینه‌ای شلوغ کردند، کارش تمام است. (اختناق ایران؛ شوستر، 1385: 159)

 

شیوه انجام کار

بر این اساس، تحقيق اين نيمسال، نگارش يک کارنوشت یا مقاله علمي، با موضوع بررسی و نقد يک سفرنامه (سفرنامه فرنگيان به ايران) از منظر چگونگی و منابع فهم سفرنامه نویس از ایران است. هر دانشجو بايد يکي از سفرنامه های ذکر شده در منابع را انتخاب کرده و در آن به بررسي سفرنامه از منظر ذکرشده در بالا بپردازد.

به این ترتیب که کلیه مواردی که به زعم دانشجو، در آنها سفرنامه‌نویس رفتار یا نگاهی کلی را به ایرانیان تعمیم می‌دهد و همه آنها را برخوردار از آن صفت قلمداد می‌کند را استخراج می‌کند. همچنین مواردی که در آنها از زبان ایرانیان سخن می‌گوید و بیان می‌کند که ایرانیان به صفت یا رفتاری معتقدند و به آن باور دارند نیز باید مورد استخراج قرار گیرد و مقاله حول محور این دو نوع نگاه به نگارش درآید.

در این بررسی، بعد از خواندن سفرنامه، باید پاسخ پرسش های زیر را در آن بیابید و به صورت یک مقاله منظم ارائه کنید:

نکته 1: فهرست سفرنامه هایی که می توانید از میان آنها انتخاب کنید، در ادامه آمده است. هر سفرنامه تنها توسط یک دانشجو می تواند کار شود. فهرست مذکور شامل ترجمه های متفاوت و چاپ های متفاوت است. به دلایل ممیزی! توصیه می شود نسخه های قدیمی تر کتاب را انتخاب کند، هر چند در برخی موارد (مانند سفرنامه کمپفر) نسخه بعد از انقلاب کاملتر است.

نکته 2: حتما کتاب را ببينيد و بعد انتخاب کنيد. عنوان و مشخصات کتاب، معرف مناسبي براي انتخاب نيستند. ممکن است کتاب در دسترس شما نباشد. علاوه بر کتابخانه دانشکده، تالار ابوریحان کتابخانه مرکزی نیز مرجع مناسبی برای استفاده از سفرنامه ها است.

نکته 3: برای هر یک از محورهای ذکر شده در بالا، ارائه تمام موارد ذکرشده در کتاب ضروری است. شاهد از کتاب، باید عینا نقل شود، در گیومه («») آورده شود و شماره صفحه آن نیز ذکر شود. پاسخ بدون شاهد از متن، و ذکر صفحه آن، ارزشی ندارد.

مقاله شما بايد شامل عناصر زير باشد:

صفحه عنوان مقاله

 عنوان تحقيق (يک نام انتخاب شده توسط دانشجو)

 نام کتاب بررسی شده و نام نويسنده کتاب

 نام و نام خانوادگي نويسنده مقاله

 پست الکترونيکي نويسنده مقاله

 اطلاعات کتابشناختي کتاب (نام خانوادگي، نام نويسنده (سال انتشار) .نام کتاب. نام و نام خانوادگي مترجم. شهر محل انتشار: ناشر. تعداد صفحات کتاب

مقدمه  (یک صفحه)

 بحث در باره اهمیت بررسی سفرنامه ها در شناخت تاریخی از ایران

 تاثیر سفرنامه ها بر تصویر ساخته شده از ایران

 پرسش اساسي که شما در اين مقاله به دنبال پاسخ به آن بوده ايد

بحث نظری (در باره نظریه و روش، یک صفحه)

 بحث اصلي

 پاسخ به محورهای ذکر شده به صورت مشروح، و به ترتیب ذکر شده در بالا. می توانید برای هر قسمت، یک تیتر فرعی مناسب انتخاب کنید.

نتيجه گيري (یک یا دو صفحه)

 بحث کلي و پاسخ نهايي به پرسش آغازين: میزان تعمیم در سفرنامه

 نقد نحوه فهم و تعمیم سفرنامه نویس: آيا به نظر شما، این شناخت درست است یا ناقص است؟ به کدام بخش آن ایراد دارید؟

منابع (در صورت موجود بودن)

اگر از منبعي جز کتاب اصلي استفاده کرده ايد، آن را به ترتيب الفبايي نام خانوادگي نويسنده ذکر کنيد.

نکته 4: دقيقا مطابق اين الگو عمل کنيد. چنانچه مطالب اضافي و تکميلي مي خواهيد اضافه کنيد، با رعايت اين الگو باشد.

نکته 5: نمونه هایی از کارنوشت های برگزیده دانشجویی در باره سفرنامه ها در بخش کارنوشت های دانشجویی سايت موجود است. البته این کارنوشت ها در باره خلقیات مثبت یا منفی ارائه شده در این سفرنامه ها بوده است، و به کار این تحقیق نمی آید.

نکته 7: و البته کار تحقيقي شما، کاري است نو و لذا در کنار داشتن نگاهي به تحقيقات گذشته، وجود ابتکار، خلاقيت و نوآوري، آن را از کارهاي گذشته متمايز مي کند.

شيوه نگارش کارنوشت

کارنوشت ها با قلم Times New Roman یا بی لوتوس و با فونت 14 در word  تايپ شود. آنچه از کتاب مستقيما نقل مي شود، بر اساس عرف رایج در مطالب علمی، باید در گیومه و همراه با ذکر شماره صفحه باشد. چنانچه نقل قول مستقيم، بيش از 40 کلمه باشد، در يک (يا چند) پاراگراف جداگانه ذکر شود. شيوه اسناد در متن و ارجاع در انتهاي مقاله (در صورت ضرورت) نيز تنها بر اساس شيوه ASA (ذکر شده در صفحات اوليه تمام شماره هاي اخير نامه علوم اجتماعي يا مجله جامعه شناسي ايران) باشد.

زمانبندي ارسال کارنوشت

-       انتخاب کتاب براي تحقيق و ارسال عنوان کتاب: تا 25 مهر. اولويت انتخاب بر اساس زمان وصول پیشنهاد نام سفرنامه به گروه تلگرامی ایجادشده توسط خانم زادقناد (به شماره 09106575816) است. تایید سفرنامه هم از همان طریق است.  

-       بحث و گفتگو در باره کارنوشت: جلسه 16 آبان

-       ارسال کارنوشت: تا 17 آذر

-       بازبيني کارنوشت و ارسال مجدد به دانشجو: تا 24 آذر (مقالات پس از بازبيني و اصلاح توسط اينجانب و خانم زادقناد، دوباره برای دانشجویان ارسال خواهد شد). اين اصلاحات به صورت گذاشتنcomment  يا highlight کردن مقاله دانشجو است.

-       رفع ايرادات ذکر شده و ارسال کارنوشت نهايي: 15 دی

منابع

 

اس‍پ‍اروی‌، وی‍ل‍ف‍ری‍د (1369) .فرزندان درباری ایران. ترجمه محمد حسین آریا لرستانی. تهران: قلم.

استارك، فريا (1364) .سفري به ديار الموت،‏ لرستان و ايلام. ترجمه علي محمد ساكي. تهران: علمي.

اس‍ت‍ای‍ن‌، اورل‌ (1386) .از کرمان تا بندرعباس. ترجمه سید علی‌اصغر رئیس‌زاده، با مقدمه جمشید صداقت‌کیش، به کوشش علی نعیمی کله داری. شیراز: ایلاف.

استیونس، راجر (1371) .در سرزمین صوفی بزرگ. ترجمه فیروز اشراقی. اصفهان.

اسميت، آنتوني (1369) .ماهي سفيد كور در ايران. سفرنامه آنتوني اسميت. ترجمه محمود نبي­زاده. تهران: گستره.

الئاريوس، آدام (1363) .سفرنامه آدام الئاريوس (دو جلد). حسين کردبچه. تهران: شرکت کتاب براي همه.

اوب‍ن‌، اوژن‌ (1362) .ایران امروز ۱۹۰۷ - ۱۹۰۶ :ایران و بین النهرین. سفرنامه و بررسی های سفیر فرانسه در ایران. ترجمه و حواشی و توضیحات علی اصغر سعیدی. تهران: زوار‏.

اوتر، ژان (1366) .سفرنامه ژان اوتر (عصر نادرشاه). ترجمه علي اقبالي. تهران: جاويدان.

اودانل، ترنس (1384) .باغ سالار جنگ: خاطرات ایران. ترجمه کمال فهیم. مقدمه از ابراهیم باستانی تبریزی. تهران: روزبهان.

اورس‍ل، ارنست‌ (1382) .س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ ق‍ف‍ق‍از و ای‍ران‌. ت‍رج‍م‍ه‌ ع‍ل‍ی‌اص‍غ‍ر س‍ع‍ی‍دی‌ ‏.ت‍ه‍ران‌: پ‍ژوه‍ش‍گ‍اه‌ ع‍ل‍وم‌ ان‍س‍ان‍ی‌ و م‍طال‍ع‍ات‌ ف‍ره‍ن‍گ‍ی.

اوک‍ان‍ر، وی‍ل‍ی‍ام‌ ف‍ردری‍ک‌ ت‍راورز (1376) .از م‍ش‍روطه‌ ت‍ا ج‍ن‍گ‌ ج‍هان‍ی‌ اول‌: خ‍اطرات‌ ف‍ردری‍ک‌ اک‍ان‍ر ک‍ن‍س‍ول‌ ان‍گ‍ل‍ی‍س‌ در ف‍ارس‌. ت‍رج‍م‍ه‌ حس‍ن‌ زن‍گ‍ن‍ه. مقدمه کاوه بیات. ت‍ه‍ران‌‏: ش‍ی‍رازه.

اول‍ی‍وی‍ه‌، گ‍ی‍وم‌ آن‍ت‍وان‌ (1371) .س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ اول‍ی‍وی‍ه: تاری‍خ‌ اج‍ت‍م‍اع‍ی- اق‍ت‍ص‍ادی‌ ای‍ران‌ در دوران‌ آغ‍ازی‍ن‌ ع‍ص‍ر ق‍اجار. ت‍رج‍م‍ه‌ م‍ح‍م‍دطاه‍ر م‍ی‍رزا.تصحیح غلامرضا ورهرام. ت‍ه‍ران‌: اطلاع‍ات‌.

اولئاریوس، ادام .(1385) .سفرنامه ادام الئاریوس: ایران عصر صفوی از نگاه یک آلمانی. ترجمه و حاشیه احمد بهپور. تهران: انتشارات ابتکار نو.

الئاريوس، آدام (1363) .سفرنامه آدام الئاريوس بخش ايران. ترجمه احمد بهپور. تهران: ابتكار.

اینوئه، ماساجی (1390) .سفرنامه ایران: مسافر ژاپنی در ماوراءالنهر، ایران و قفقاز (۱۳۲۰ ه.‌ ق./ ۱۹۰۲ م.).ترجمه و فارسی‌نویسی هاشم رجب‌زاده با همکاری کینجی ئه‌اورا. تهران: طهوری.

آقابکف (1357) .خاطرات آقابکف. ترجمه حسین ابوترابیان. تهران: پیام.

آنه، کلود (1362) .سیاحت در ایران در سال های 1909-1910. ترجمه مهشید وحیدنیا. تهران: بی نا.

آن‍ه‌، ک‍ل‍ود (1368) .اوراق‌ ای‍ران‍ی‌: خ‍اطرات‌ س‍ف‍ر ک‍ل‍ود انه‌ در آغ‍از م‍ش‍روطی‍ت. ت‍رج‍م‍ه‌ ای‍رج‌ پروش‍ان‍ی‌. ت‍ه‍ران‌: م‍ع‍ی‍ن‌.

آنه، کلود (1370) .گلهاي سرخ اصفهان (ايران با اتومبيل). ترجمه فضل الله جلوه. تهران: روايت.

آیرونساید، ادموند سر (1373) .خاطرات سری آیرونساید، به انضمام ترجمه متن کامل «شاهراه فرماندهی». ترجمه احمد تدین و داود حیدری. تهران: موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی.

باب‍ن‌، س و هوسه (1363) .س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ ج‍نوب‌ ای‍ران‌. ت‍رج‍م‍ه‌ و ت‍ع‍ل‍ی‍ق‍ات‌ از م‍ح‍م‍دح‍س‍ن‌خ‍ان‌ اع‍ت‍م‍ادال‍س‍ل‍طن‍ه‌.‏ تصحیح میرهاشم محدث. ت‍ه‍ران‌: دن‍ی‍ای‌ ک‍ت‍اب‌.

ب‍ارنز، ال‍گ‍زان‍در (1366) .س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ ب‍ارن‍ز: س‍ف‍ر ب‍ه‌ ای‍ران‌ در ع‍ه‍د ف‍ت‍ح‍ع‍ل‍ی‌ ش‍اه‌ ق‍اج‍ار. ت‍رج‍م‍ه‌ ح‍س‍ن‌ س‍ل‍طان‍ی‌ف‍ر.م‍ش‍ه‍د: معاونت فرهنگی آس‍ت‍ان‌ ق‍دس‌ رض‍وی‌‌.

بایرون، رابرت (1381) .س‍ف‍ر ب‍ه‌ ک‍ران‍ه‌ه‍ای‌ ج‍ی‍ح‍ون. ب‍ا م‍ق‍دم‍ه‌ای‌ از ب‍روس‌ چ‍ت‍وی‍ن‌. ترجمه لی­لا س‍ازگ‍ار.ت‍ه‍ران‌: س‍خ‍ن‌.

بايندر، هانري (1370) .سفرنامه هانري بايندر. ترجمه كرامت الله افسر. تهران:‌ يساولي.

ب‍راون‌، ادوارد گ‍رانویل‌ (1386) .ی‍ک‌ س‍ال‌ در م‍ی‍ان‌ ای‍ران‍ی‍ان‌ . ت‍رج‍مه‌ مان‍ی‌ ص‍ال‍ح‍ی‌ع‍لام‍ه‌. ت‍هران‌: اخ‍ت‍ران‌.

برجیس، چارلز هنری و ادوارد برجیس (1384) .ن‍ام‍ه‌ه‍ای‍ی‌ از ای‍ران‌: ۱۸۲۸-۱۸۵۵. گ‍ردآوری‌ و وی‍راس‍ت‍ه‌ ب‍ن‍ج‍ام‍ی‍ن‌ ش‍وارت‍ز. ت‍رج‍م‍ه‌ معصومه جمشیدی و ح‍س‍ی‍ن‌ اص‍غ‍رن‍ژاد. ت‍ه‍ران: ف‍رزان‌‌روز‏.

بروگش، هاينريش كارل (1367) .سفري به دربار سلطان صاحبقران: 1859-1861. سفرنامه ایلچی پروس در ایران. دو جلد در یک جلد. ترجمه حسین کردبچه. تهران: اطلاعات.

بروگش، هینریش (1374) .در س‍رزم‍ی‍ن‌ آف‍ت‍اب: دوم‍ی‍ن‌ س‍ف‍رنام‍ه‌ ه‍ی‍ن‍ری‍ش‌ ب‍روگ‍ش‌، ت‍ص‍وی‍ری‌ از ای‍ران‌ س‍ده‌ ن‍وزده‍م. ت‍رج‍م‍ه‌ م‍ج‍ی‍د ج‍ل‍ی‍ل‍ون‍د. ت‍ه‍ران‌: م‍رک‍ز.

بل، گرترود (1363) .تصويرهايي از ايران. ترجمه بزرگمهر رياحي. تهران: خوارزمي.

ب‍ل‍وش‍ر، وی‍پ‍رت‌ (1363) .س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ ب‍لوش‍ر (گردش روزگار در ایران). ت‍رج‍م‍ه‌ ک‍ی‍ک‍اووس‌ ج‍ه‍ان‍داری‌. ت‍ه‍ران‌: خ‍وارزم‍ی‌.

بنجامین، س. ج. د. (1363) .ایران و ایرانیان: عصر ناصرالدین شاه. ترجمه محمدحسین کردبچه. تهران: جاویدان.

بنجامین، ساموئل گرین ویلر (1363) .ایران و ایرانیان: خاطرات و سفرنامه ساموئل گرین ویلر بنجامین. نخستین سفیر آمریکا در ایران سال های 1883-1885 میلادی. ترجمه آوانس‌خان و تصحیح ذکاءالملک فروغی. به اهتمام رحیم رضازاده ملک. تهران: گلبانگ.

بوویه، نیکولا (1387) .راه و رسم دنیا: سفرنامه نیکولابوویه. ترجمه ناهید طباطبایی. تهران: شهاب ثاقب.

بوهلر (1390) .سفرنامه و جغرافیای گیلان و مازندران. به کوشش م. پ. جکتاجی. رشت: گیلکان.

بوئه، موريس دوکوتز (1348) .مسافرت به ايران. ترجمه محمود هدايت. تهران: اميرکبير.

بهلر، ب (1356) .جغرافیای رشت و مازندران. به کوشش علی اکبر خداپرست. تهران: توس.

بيشوپ، ايزابلا لوسي (1375) .از بيستون تا زردكوه بختياري. ترجمه مهراب اميري. تهران: سهند، آنژان.

پارسونز، آنتونی (1363) .غرور و سقوط. ترجمه منوچهر راستین. تهران: کتاب هفته.

پرنو، موريس (1324) .در زير آسمان ايران. ترجمه كاظم عمادي. تهران:‌ علمي

پولاك، ياكوب ادوارد (1361) . سفرنامه پولاك: ايران و ايرانيان. ترجمه کيکاووس جهانداري. تهران: خوارزمي.

ت‍ان‍ک‍وان‍ی، ژی. ام. (1383) .ن‍ام‍ه‌ه‍ای‍ی‌ درب‍اره‌ ای‍ران‌ و ت‍رک‍ی‍ه‌ آس‍ی‍ا: س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ ژی‌. ام‌. ت‍ان‍ک‍وان‍ی. ت‍رج‍م‍ه‌ علی اصغر س‍ع‍ی‍دی. ت‍ه‍ران‌: چ‍ش‍م‍ه‌‏‏‏‏.

تاورنيه، ژان باتيست (1336) .سفرنامه تاورنيه. ترجمه ابوتراب نوري. با تجديد نظر کلی و تصحیح حميد شيراني. اصفهان: تایید.

تاورنيه، ژان باتيست (1382) .سفرنامه تاورنيه. ترجمه حميد ارباب شيراني. تهران: نیلوفر.

ترز، م‍اری‌ (1376) .ش‍ه‍س‍واران‌ ک‍وه‍س‍ار:س‍ف‍رن‍امه‌ی‌ ن‍واح‍ی‌ ج‍ن‍وب‍ی‌ ای‍ران‌ و ای‍ل‌ ق‍ش‍ق‍ای‍ی‌. ت‍رج‍م‍ه‌ م‍ح‍م‍د ش‍ه‍ب‍ا. ت‍ه‍ران‌: پ‍ی‍راس‍ت‍ه‌.

تره زل (1361) .يادداشت هاي ژنرال تره زل در سفر به ايران راجع به سال های 1780-1812. به اهتمام ژ. ب. دوما. ترجمه عباس اقبال آشتیانی. تهران: فرهنگسرا (یساولی).

تره زل، کامی آلفونس (1390) .یادداشت های ژنرال تره زل فرستاده ناپلئون به سمت هند. به اهتمام ژنرال ژ. ب. دومای فرانسوی. ترجمه عباس اقبال آشتیانی. تهران: اساطیر.

تودولایی، رابی بنیامین (1380) .سفرنامه رابی بنیامین تودلایی. ترجمه مهوش ناطق. ویراسته ناصر پورپیرار. تهران: کارنگ.

ت‍ی‍ت‌، ج‍ورج‌ پ‍س‍من‌ (1364) .س‍ی‍س‍ت‍ان. ‌(ترجمه جلد اول از اصل کتاب) ت‍رجمه اح‍م‍د م‍وس‍وی‌. زاهدان‌: اداره‌ ک‍ل‌ ارش‍اد اس‍لام‍ی‌ س‍ی‍س‍ت‍ان‌ و ب‍ل‍وچ‍س‍ت‍ان.

ج‍ک‍سن‌، آب‍راه‍ام‌ وال‍ن‍ت‍ای‍ن‌ وی‍ل‍ی‍ام‍ز (1352) . س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ ج‍ک‍س‍ن‌: ای‍ران‌ در گ‍ذش‍ت‍ه‌ و ح‍ال‌. ت‍رج‍م‍ه‌ م‍ن‍وچ‍ه‍ر ام‍ی‍ری‌ و ف‍ری‍دون‌ ب‍دره‌ای. ت‍ه‍ران‌: خوارزمی.

جونز، سر هارفورد (1353) .آخرین روزهای لطفعلی خان زند. ترجمه هما ناطق و جان گرنی. تهران: امیرکبیر.

جونز، سر هارفورد (1386) .روزنامه سفر خاطرات هیئت اعزامی انگلستان به ایران. ترجمه مانی صالحی علامه. تهران: ثالث.

چريکف (1358) .سياحت نامه مسيو چريکف. ترجمه آبکار مسيحي. به کوشش علي اصغر عمران. تهران: شرکت سهامي کتاب هاي جيبي.

خانيکوف، نيکولاي ولاديميرويچ (1375) .سفرنامه خانيکوف: گزارس سفر به بخش جنوبی آسیای مرکزی. ترجمه اقدس يغمايي و ابوالقاسم بيگناه. مقدمه و تعلیقات از اقدس یغمایی. مشهد: آستان قدس رضوي.

د سیلوا فیگوئروا، دن گارسیا (1363) .سفرنامه دن گارسیا د سیلوا فیگوئروا؛ سفیر اسپانیا در دربار شاه عباس اول. ترجمه غلامرضا سمیعی. تهران: نشر نو.

داگلاس، ويليام اورويل (1377) .سرزمين شگفت انگيز و مردمي مهربان و دوست داشتني. ترجمه فريدون سنجر. تهران: گوتنبرگ. 

دالمانی، هانری رنه (1335) .سفرنامه از خراسان تا بختیاری؛ شامل بر: طرز زندگی، آداب و رسوم... و صنایع ایران از زمان قدیم تا پایان سلطنت قاجاریه. ترجمه علی محمد فره­وشی. تهران: امیرکبیر.

دروويل، گاسپار (1364) .سفر در ايران. ترجمه منوچهر اعتماد مقدم. تهران: شباويز.

دروويل، گاسپر (1348) .سفرنامه دروويل. ترجمه جواد محبي. تهران: گوتنبرگ.

دريابل، ژرژ تکنادر فن (1351) .ايترپرسيکوم (گزارش سفارتی به درباره شاه عباس اول). ترجمه محمود تفضلي. تهران: بنياد فرهنگ ايران.

دلاواله‌، پ‍ی‍ت‍رو (1348) .س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ پ‍ی‍ت‍رو دلاوال‍ه‌ (ق‍س‍م‍ت‌ م‍رب‍وط ب‍ه‌ ای‍ران‌).ت‍رج‍م‍ه‌، شرح و حواشی از  شع‍اع‌ال‍دی‍ن‌ ش‍ف‍ا. ‏ت‍ه‍ران‌: ب‍ن‍گ‍اه‌ ت‍رج‍م‍ه‌ و ن‍ش‍ر ک‍ت‍اب.‌

دلاواله، پیترو (1380) .سفرنامه‌ی پیترو دلاواله. دو جلد. ترجمه محمود بهفروزی. تهران: قطره.

دن‍س‍ت‍روی‍ل‌، آگرا (1309) .ی‍ادداش‍ت‌ه‍ای‌ ژن‍رال‌ دن‍س‍ت‍روی‍ل‌ در س‍ال‌ ‌۱۹۱۸ –۱۹۱۷. مترجم میرزا حسین خان انصاری . ط‍ه‍ران‌: روزنامه یومیه کوشش.

دو گوبينو، کنت ژوزف آرتور (1367) .سه سال در آسيا. ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوي. تهران: کتابسرا.

دو مرگان، ژاك (1338) .هيئت علمي فرانسه در ايران: مطالعات جغرافيايي (جلد اول: جغرافیای شمال ایران). ترجمه و توضیح كاظم وديعي. تبريز: چهر.

دو مرگان، ژاك (1339) .هيئت علمي فرانسه در ايران: مطالعات جغرافيايي (جلد دوم: جغرافیای غرب ایران). ترجمه و توضیح كاظم وديعي. تبريز: چهر.

دوبد، کلمنت اوگاستس (1384) .سفرنامه لرستان و خوزستان. مترجم محمد حسین تهران: علمي و فرهنگي.

دوران‍د،‏ ای. آر. (1346) .س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ دوران‍د‏. ت‍رج‍م‍ه‌ ع‍ل‍ی‌م‍ح‍م‍د س‍اک‍ی‌. ‏خ‍رم‌آب‍اد: ک‍ت‍اب‍ف‍روش‍ی‌ م‍ح‍م‍دی‌‏. 

دوسرسی، کنت (1355) .ایران در 1839 - 1840 م.(1256-1255 ه.ق)؛ سفارت فوق العاده کنت دوسرسی. ترجمه احسان اشراقی. تهران: سخن.

دول‍وروا، اوس‍ت‍اس‌ و داگلاس سیلادن (1349) .م‍اه‌ ش‍ب‌ چ‍ه‍ارده‍م: ح‍ق‍ای‍ق‌ ش‍ن‍اخ‍ت‍ه‌ ت‍اری‍خ‌ م‍ش‍رطه‌ ای‍ران‌ از ی‍ادداش‍ت‍ه‍ای‌ ی‍ک‌ دی‍پ‍ل‍م‍ات‌ ف‍ران‍س‍وی‌ در ای‍ران‌. جلد اول. ت‍رج‍م‍ه‌ ع‍ل‍ی‌اص‍غ‍ر ام‍ی‍رم‍ع‍ز. ت‍ه‍ران: کتاب آبی.

دیکسون، دبلیو. اِی. آر (1391) .شرق ایران: گوشه‌ای از جنگ جهانی اول. ترجمه محمود رفیعی. تهران: هیرمند. چاپ اول،

دیولافوا، ژان (1355) .سفرنامه: خاطرات کاوشهای باستان شناسی شوش 1884-1886. ترجمه ایرج فره­وشی (مترجم همایون). تهران: دانشگاه تهران.

دیولافوا، ژان (1369) .ایران کلده و شوش. ترجمه علی محمد فره وشی (مترجم همایون). تهران: دانشگاه تهران.

رات‍یسلاو، آل‍ب‍رت‌ چ‍ارل‍ز (1386) .کنسول در شرق: خاطرات جنرال کنسول انگلستان از زندگی سیاسی خود و انقلاب مشروطیت ایران. ترجمه رجبعلی کاوانی. تهران: موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی‏.

راس، دنیس (1311) .ایران و ایرانیان. ترجمه ا. شایگان ملایری. تهران: فردوسی.

راولينسون، سر هنري (1362) .سفرنامه راولينسون (گذر از زهاب به خوزستان). ترجمه سکندر امان اللهي بهاروند. تهران: آگاه.

رای‍س‌، ک‍لاراک‍ال‍ی‍ور (1383) .زن‍ان‌ ای‍ران‍ی‌ و راه‌ و رس‍م‌ زن‍دگ‍ی‌ آن‍ان‌. ت‍رج‍م‍ه‌ اس‍دال‍ل‍ه‌ آزاد .ت‍ه‍ران‌: ک‍ت‍اب‍دار.

روزن‌، ماد ف‍ون‌ (1369) .س‍ف‍ری‌ ب‍ه‌ دور ای‍ران: داس‍ت‍ان‌ گ‍ش‍ت‌ و گ‍ذاری‌ در داخ‍ل‌ ای‍ران‌ ه‍م‍راه‌ ب‍ا ت‍ج‍رب‍ه‌ه‍ا و م‍خ‍اطره‌ه‍ای‍ش.ت‍رج‍م‍ه‌ از زب‍ان‌ س‍وئ‍دی‌ ب‍ه‌ان‍گ‍ل‍ی‍س‍ی‌ ت‍وس‍ط اول‍ی‍ن‌ س‍ی‌ - رام‍س‍دن‌. ت‍رج‍م‍ه‌ علی محمد ع‍ب‍ادی‌ .ت‍ه‍ران‌: پ‍اژن‍گ‌.

روزول‍ت‌، گ‍رم‍ی‍ت‌ (1359) .کودتا در کودتا. ترجمه علی اسلامی. تهران: جنبش انقلابی مردم مسلمان ایران(جاما).

روش­ش‍وار، ژول‍ی‍ن‌ دو (1378) .خاطرات سفر ایران. ترجمه مهران توکلی‏. تهران: نی.

ری‍چ‍اردز، ف‍ردردی‍ک‌ چ‍ارل‍ز (1379) .س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ ف‍رد ری‍چ‍اردز. ت‍رج‍م‍ه‌ م‍ه‍ی‍ن‌دخ‍ت‌ ص‍ب‍ا. ت‍ه‍ران‌: ع‍ل‍م‍ی‌ و ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌‏.

ريچاردز، فردريک چارلز (1343) .سفرنامه فرد ريچاردز. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

زاوی‌، ام‍ی‍ل‌ (1379) .ش‍ب‍ه‍ای‌ زی‍ب‍ای‌ ای‍ران‌ (س‍ف‍رن‍ام‍ه‌).ت‍رج‍مه‌ اف‍ت‍خ‍ار ن‍ب‍وی‌ن‍ژاد. ت‍ه‍ران‌: ب‍رگ‌ زی‍ت‍ون.

ژوبر، پ. ام. (1347) .مسافرت به ارمنستان و ايران. ترجمه محمود مصاحب. تبریز: چهر.

ژوبر، پير آمده (1347) .مسافرت در ارمنستان و ايران. ترجمه عليقلي اعتماد مقدم. تهران: بنياد فرهنگ ايران.

سال‍ت‍ی‍ک‍وف‌، آل‍ک‍س‍ی‌ دم‍ی‍ت‍ری‌ ی‍وی‍چ‌ (1381) .م‍س‍اف‍رت‌ ب‍ه‌ ای‍ران‌. ت‍رج‍م‍ه‌ م‍ح‍س‍ن‌ ص‍ب‍ا.ت‍ه‍ران‌: ش‍رک‍ت‌ ان‍ت‍ش‍ارات‌ ع‍ل‍م‍ی‌ و ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌.

سانسون (1336) .سفرنامه سانسون: وضع كشور شاهنشاهي ايران در زمان شاه سليمان صفوي تحقيق و مطالعه دقيق در باره آداب و اخلاق و حكومت ايران. ترجمه تقي تفضلي. تهران: اين سينا.

س‍ان‍س‍ون‌ (1377) .وضع کشور ایران در عهد شاه سلیمان صفوی. ترجمه محمد مهدیار. اصفهان: نشر گلها.

س‍ای‍ک‍س‌، پ‍رس‍ی‌ م‍ول‍زورث‌ (1382) .س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ ژن‍رال‌ س‍رپ‍رس‍ی‌ س‍ای‍ک‍س‌، یا ده‌ه‍زار م‍ی‍ل‌ در ای‍ران‌. ت‍رج‍م‍ه‌ ح‍س‍ی‍ن‌ س‍ع‍ادت‌ ن‍وری‌. ت‍ه‍ران‌: دن‍ی‍ای‌ ک‍ت‍اب‌.

س‍ای‍ک‍س‌، سر پ‍رس‍ی‌ (1315) .هشت سال در ایران، یا ده‌ه‍زار م‍ی‍ل‌ سیر در کشور شاهنشاهی‌. جلد اول. ت‍رج‍م‍ه‌ و تذییل ح‍س‍ی‍ن‌ س‍ع‍ادت‌ ن‍وری‌.اصفهان: ارمغان‌.

س‍ای‍ک‍س‌، سر پ‍رس‍ی‌ (1316) .هشت سال در ایران، یا ده‌ه‍زار م‍ی‍ل‌ سیر در کشور شاهنشاهی‌. جلد دوم. ت‍رج‍م‍ه‌ و تذییل ح‍س‍ی‍ن‌ س‍ع‍ادت‌ ن‍وری‌.اصفهان: ارمغان‌.

سرنا، کارلا (1363) .مردم و دیدنیهای ایران: سفرنامه کارلا سرنا. ترجمه غلامرضا سمیعی. تهران: نو.

سرنا، كارلا (1362) .آدم‌ها و آيين‌ها در ايران: سفرنامه مادام کارلاسرنا. ترجمه علي اصغر سعيدي. تهران: زوار.

سکویل-وست، ویتا (1375) .مسافر تهران. ترجمه مهران توکلی. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.

سکويل-وست، ويکتوريا مري (1380) .دوازده روز در کوهساران بختياري، جنوب غربي ايران. ترجمه مهران توکلی. تهران: ني.

سولتيکف، آلکسي ديمتري يويچ (1336) .مسافرت به ايران. ترجمه محسن صبا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

سولیوان، ویلیام (1361) .ماموریت در ایران. ترجمه محمود مشرقی. تهران: کتاب هفته.

س‍ی‍م‍ون‍ی‍چ‌، ای‍وان‌ اوس‍ی‍پ‍ووی‍چ‌ (1353) .خاطرات وزیر مختار: از عهدنامه ترکمن‌چای تا جنگ هرات. ترجمه یحیی آرین‌پور. ‏تهران: پیام.

سيلوا اي فيگوئروآ،دن گارسيا (1363) .سفرنامه دن گارسيا د سيلوا فيگوئروا سفير اسپانيا در دربار شاه عباس اول. ترجمه غلامرضا سمیعی. تهران: نو.

شاردن، ژان (1349) .سياحت نامه شاردن (ده جلد). ترجمه محمد عباسي. تهران: اميرکبير.

شاردن، ژان (1372) .سفرنامه ژان شاردن. متن کامل پنج جلدی. ترجمه اقبال یغمایی. تهران: توس.

شامیلوف، سلمان ‏(1389) .شایعاتی که شنیده‌ام، حقایقی که دیده‌ام: بر اساس خاطرات سفر سلمان شامیل‌اف (قاضی) به ایران. تصحیح و ترجمه محمد سبحانی و الهه صمدی. تبریز: هادی.

ش‍رل‍ی‌، ادوارد (1380) .دش‍م‍ن‍ت‌ را بش‍ن‍اس‌: خ‍اطرات‌ ج‍اس‍وس‌ س‍ی‍ا در ای‍ران‌. ت‍رج‍م‍ه‌ م‍ه‍دی‌ ج‍دی‌ن‍ی‍ا و م‌. س‍رای‍دار ن‍ی‍ک‍ف‍ر. ت‍ه‍ران‌: آت‍ی‍ه‌.

شرلی، آنتونی (1362) .برادران شرلی. ترجمه آوانس. به کوشش علیدهباشی. تهران: نگاه

شوارتسنباخ، آن ماری (1388) .مرگ در ایران: سفرنامه آن ماری شوارتسن باخ به ایران در دوره رضاشاه. ترجمه لیلا فولادوند و حامد فولادوند.  تهران: نشر تاریخ ایران.

شوستر، ويليام مورگان (1386) .اختناق ايران. ترجمه حسن افشار. تهران:‌ ماهي.

شولسته هولتوس، برنهارد (1379) .س‍پ‍ی‍ده‌دم‌ در ای‍ران: خ‍اطرات‌ ش‍ول‍تسه-ه‍ول‍ت‍وس،‌ ج‍اس‍وس‌ آل‍م‍ان‌ در ای‍ران‌ در ج‍ن‍گ‌ دوم‌ ج‍ه‍ان‍ی‌. ت‍رج‍م‍ه‌ م‍ه‍رداد اه‍ری. ت‍ه‍ران‌: ن‍قش چلیپا.

شیرک‌لوند، ویلی ‏(1385/2006) .به سوی طبس(۱۹۵۹). ترجمه فرخنده نیکو و ناصر زراعتی.گوتنبرگ: خانه هنر و ادبیات گوتنبرگ‏.

شيل، ماري ليدي (1362) .خاطرات ليدي شيل، همسر وزیر مختار انگلیس در اوائل سلطنت ناصرالدین شاه. ترجمه حسين ابوترابيان. تهران: نشر نو.

عزالدوله و ملکونوف (1363) .سفرنامه ایران و روسیه «نواحی شمال ایران». به کوشش محمد گلبن و فرامرز طالبی. تهران: دنیای کتاب. صص 77-216.

فرانکلين، ويليام (1358) .مشاهدات سفر از بنگال به ايران در سال هاي 1787-1786 ميلادي: با شرح مختصری در باره ویرانه های تخت جمشیدو رویدادهای جالب دیگر. ترجمه محسن جاويدان. تهران: مرکز ايراني تحقيقات تاريخي.

فريزر، جيمز بيلي (1364) .س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ ف‍ری‍زر م‍ع‍روف‌ ب‍ه‌ س‍ف‍ر زم‍س‍ت‍ان‍ی‌: از م‍رز ای‍ران‌ ت‍ا ت‍ه‍ران‌ و دی‍گ‍ر ش‍ه‍ره‍ای‌ ای‍ران‌. ترجمه منوچهر اميري. تهران: توس.

ف‍لان‍دن‌، اوژن‌ ن‍اپ‍ل‍ئ‍ون‌ (1324) .س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ اوژن‌ ف‍لان‍دن‌ ب‍ه‌ ای‍ران؛ در سال های 1840-1841‌. ت‍رج‍م‍ه‌ ح‍س‍ی‍ن‌ ن‍ورص‍ادقی. اصفهان: نقش جهان.

فوربز-ليث، فرانسيس (1366). كيش مات: خاطرات مباشر انگليسي سردار اكرم. ترجمه حسين ابوترابيان. تهران:‏ اطلاعات.

فوکوشیما، یاسوماسا (1392) .سفرنامه ایران و قفقاز و ترکستان؛ یاسوماسا فوکوشیما، امیرلشکر ژاپنی. ترجمه هاشم رجب زاده و کینجی ئه­اورا. تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.

ف‍ووری‍ه‌، ژوآن‍س‌ (1384) .س‍ه‌ س‍ال‌ در درب‍ار ای‍ران، از 1306 تا 1309 قمری: خ‍اطرات‌ دک‍ت‍ر ف‍ووری‍ه‌ پ‍زش‍ک‌ وی‍ژه‌ ن‍اص‍رال‍دی‍ن‌ ش‍اه‌ق‍اج‍ار. ت‍رجم‍ه‌ ع‍ب‍اس‌ اق‍ب‍ال‌آش‍ت‍ی‍ان‍ی. ‏ت‍ه‍ران‌: نوین‏.

فیثاغورث (1363) . سیاحت نامه فیثاغورث در ایران. ترجمه یوسف اعتصامی. تهران: دنیای کتاب.

فيدالگو، گرگوريو پربرا (1357) .گزارش سفير کشور پرتغال در دربار شاه سلطان حسين صفوي. ترجمه فرانسه ژان اوبن. ترجمه پروين حکمت. تهران: دانشگاه تهران.

فيگوروآ، گارسيا د. سيلوا (1363) . سفرنامه دن گارسيا د سيلوا فيگوئروا سفير اسپانيا در دربار شاه عباس اول. تهران: نو.

کاپوشینسکی، ریشارد (1378) .شاهنشاه. ترجمه ولی الله ابراهیمی. تهران: نیک پندار.

کاتف، فدت آفاناس يويچ  (1356) .سفرنامه فدت آفاناس يوويچ کاتف. ترجمه محمدصادق همایونفر. ویرایش عبدالعلی سیاوشی.تهران: کتابخانه ملي ايران.

کارپن، آنتی واری جیودانی داپیان دل (1363) .سفرنامه پلان کارپن، نخستین سفیر واتیکان در دربار مغول در سال 1245م. ترجمه ولی ا... شادان. تهران: یساولی (فرهنگسرا).

کارري، جملي (1348) .سفرنامه کارري. ترجمه عباس نخجواني و عبدالعلي کارنگ. تبريز: اداره کل فرهنگ و هنر آذربايجان شرقي.

ک‍ازام‍ا، آک‍ی‍و (1380) .س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ ک‍ازام‍ا: س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ و خ‍اطرات‌ آک‍ی­ئ‍و ک‍ازام‍ا ن‍خ‍س‍ت‍ی‍ن‌ وزی‍ر مختار ژاپ‍ن‌ در ای‍ران‌ (۱۳۰۸ ت‍ا ۱۳۱۱ خ‍ورشی‍دی‌).ت‍رج‍م‍ه‌ ه‍اش‍م‌ رج‍ب‌زاده‌. ت‍ه‍ران‌: ان‍ج‍م‍ن‌ آث‍ار و م‍ف‍اخ‍ر ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌.

کاساکوفسکی، و. ا. (1344) .خاطرات کلنل کاساکوفسکی. ترجمه عباسعلی جلی. تهران: امیرکبیر.

کپلن، رابرت دی (1377) .پایان زمین. ترجمه فریدون دولتشاهی. تهران: اطلاعات.

کریستن­سن، آرتور امانوئل (1385) .فراسوی دریای خزر: س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ی‌ آرت‍ورک‍ری‍س‍ت‍ن‌ س‍ن‌ ب‍ه‌ ای‍ران‌ و ت‍رک‍س‍ت‍ان‌ در آس‍ت‍ان‍ه‌ ج‍ن‍گ‌ ج‍ه‍ان‍ی‌. ترجمه منیژه احدزادگان آهنی و ع‍ل‍ی‌ آل‍ف‍ون‍ه‌. تهران: طهوری.

کلاويخو (1384) .سفرنامه کلاويخو. ترجمه مسعود رجب نيا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

ک‍م‍پ‍ف‍ر، ان‍گ‍ل‍ب‍رت‌ (1360) .س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ ک‍م‍پ‍ف‍ر. ت‍رج‍م‍ه‌ ک‍ی‍ک‍اووس‌ ج‍ه‍ان‍داری‌. ت‍ه‍ران‌: خ‍وارزم‍ی‌.

کنتاريني، آمبروسیو (1349) .سفرنامه آمبروسيو کنتاريني. ترجمه قدرت الله روشني. تهران: اميرکبير.

ک‍وپ‍ر، م‍اری‍ان‌ (1334) .س‍ف‍ری‌ ب‍ه‌ س‍رزم‍ی‍ن‌ دلاوران‌.ت‍رج‍م‍ه‌ ام‍ی‍رح‍س‍ی‍ن‌ ظف‍رای‍ل‍خ‍ان‌ ب‍خ‍ت‍ی‍اری. ت‍ه‍ران‌: ام‍ی‍رک‍ب‍ی‍ر.

کوپر، ماریان سی (1393) .علف؛ همراه با کوچ بختیاری. مقدمه ویلیام بیب. عکاس و فیلمبردار ارنست ب. شودساک. ترجمه شاهرخ باور (شیرازی). تهران: نامک.

کوتزبو، مورتيس وان (1365) .مسافرت به ايران: دوران فتحعلي شاه قاجار، 1817 ميلادي. ترجمه محمود هدایت. تهران: جاويدان.

کوزیچکین، ولادیمیر (1370) .کاگ­ب در ایران. ترجمه اسماعیل زند و حسین ابوترابیان. تهران: نشر نو.

کوف، بارون فیودور (1372) .سفرنامه­بارون فیودورکورف 1834-1835: فوت فتحعلی شاه، به سلطنت رسیدن محمدمیرزا و سقوط قائم مقام. ترجمه اسکندر ذبیحیان. تهران: فکر روز.

كرزن، جرج ناتانيل (1380) .ايران و قضیه ايران. جلد اول. ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی. تهران:‌ علمی و فرهنگی.

كرزن، جرج ناتانيل (1380) .ايران و قضیه ايران. جلد دوم. ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی. تهران:‌ علمی و فرهنگی.

گ‍اب‍ری‍ل‌، آل‍ف‍ون‍س‌ (1371) .ع‍ب‍ور از ص‍ح‍اری‌ ای‍ران‌.ترجمه‌ ف‍رامرز ن‍ج‍د س‍م‍ی‍ع‍ی‌. م‍ش‍ه‍د: آس‍ت‍ان‌ ق‍دس‌ رض‍وی‌، م‍وس‍س‍ه‌ چ‍اپ‌ و انت‍ش‍ارات‌.

گاردان، کنت آلفرد دو (1362) .خاطرات ماموريت ژنرال گاردان. ترجمه عباس اقبال آشتياني. به کوشش همایون شهیدی. تهران: گزارش فرهنگ و تاریخ ایران.

گرس، ايوان (1372) .سفير زيبا: سرگذشت و سفرنامه فرستاده فرانسه در دربار شاه سلطان حسین صفوی. ترجمه علي اصغر سعيدي. تهران: نشر تهران.

گ‍روت‍ه‌، ه‍وگ‍و (1369) .س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ گ‍روت‍ه‌. ت‍رج‍م‍ه‌ م‍جی‍د ج‍ل‍ی‍ل‍ون‍د. ت‍ه‍ران‌: ن‍ش‍ر م‍رک‍ز.

گریبایدوف، آلکساندر سرگه یویچ (1356) .نامه های الکساندر گریبایدوف در باره ایران مربوط به سلطنت فتحعلیشاه قاجار. ترجمه و تلخیص رضا فرزانه. اصفهان: ثقفی.

گیرشمن، تانیا (1389) .من هم باستان شناس شدم: خاطرات تانیا گیرشمن، 1311-1346 خورشیدی. ترجمه فیروزه دیلمقانی. تهران: بنیاد فرهنگ کاشان.

لافتوس، ویلیام (1385) .سفرنامه پژوهشی سرهنگ لافتوس: نخستین کاوشگر شوش. ترجمه عباس امام. تهران: شادگان.

لای‍ارد، اوس‍ت‍ی‍ن‌ ه‍ن‍ری‌ (1376) .س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ لای‍ارد: م‍اج‍راه‍ای‌ اول‍ی‍ه‌ در ای‍ران، 1840-1842. نبرد محمدتقی خان بختیاری با حکومت قاجاریه. . ت‍رج‍م‍ه‌ م‍ه‍راب‌ ام‍ی‍ری‌. ت‍ه‍ران‌: آنزان.

ل‍ن‍در، آرن‍ول‍د ه‍ن‍ری‌ س‍وی‍ج (1388) .در سرزمین آرزوها:اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و بازرگانی ایران در آستانه مشروطیت. ترجمه علی‌اکبر عبدالرشیدی. تهران: اطلاعات.

لندگراف، سونیا (1377) .عشق در نگاه دوم. ترجمه علی جوادی. تهران: آبا.

لوات، سی. برسفورد (1348) «سفرنامه کلنل لوات در سال های 1298-1299» به کوشش ایرج افشار. در: استرابادنامه. به کوشش مسیح ذبیحی با همکاری ایرج افشار و محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: فرهنگ ایران زمین. صص 215-263.

ل‍وت‍ی‌، پ‍ی‍ر (1372) .س‍ف‍رن‍ام‍ه‌: ب‍ه‌ س‍وی‌ اص‍ف‍ه‍ان‌. م‍ت‍رج‍م‌ ب‍درال‍دی‍ن‌ ک‍ت‍اب‍ی‌. ت‍ه‍ران‌: اق‍ب‍ال‌‏.

لومنیتسکی، س. (1392) .ایران و ایرانیان؛ ایران در روزگار مظفرالدین شاه از نگاه سفرنامه‌نویس روس. ترجمه محمد نایب‌پور. تهران: نگاه گستران فردا.

لیتن، ویلهم (1368) .خاطرات‌ ل‍ی‍ت‍ن‌: س‍رک‍ن‍س‍ول‌ آل‍م‍ان‌ در ت‍ب‍ری‍ز در اث‍ن‍ای‌ ج‍ن‍گ‌ ج‍ه‍ان‍ی‌ اول. ت‍رج‍م‍ه‌ پ‍روی‍ز ص‍دری‌. ت‍ه‍ران: ای‍رانشهر.

لیتن، ویلهم (1385) .ماه عسل ایرانی. ترجمه پرویز رجبی. تهران: ماهی.

مابرلی، جیمز فردریک (1369) .عملیات در ایران: جنگ جهانی اول 1914-1919. ترجمه کاوه بیات. تهران: رسا.

مارچنكو، م. (1371) .سفري به ايران همزمان به انقلاب روسيه. ترجمه م. ر. زين العابدين. قم:‌ مترجم.

ماساهارو، یوشيدا (1373) .سفرنامه يوشيدا ماساهارو: نخستين فرستاده ژاپن به ايران دوره قاجار. 1298-1297 ه.ق. ترجمه هاشم رجب زاده. مشهد: آستان قدس رضوي.

مالکوم، نایپر (1393) .سفرنامه یزد: برداشت های «نایپر مالکوم» سیاح انگلیسی از شهر یزد در اواخر دوره قاجاریه. ترجمه علی محمد طرفداری. یزد: مهر پادین.

مامونتف، ن. پ. (1363) .ب‍م‍ب‍اران‌ م‍ج‍ل‍س‌ ش‍ورای‌ م‍ل‍ی‌ در س‍ال‌ ۱۳۲۶ ه‍ج‍ری‌ ق‍م‍ری،‌ ح‍ک‍وم‍ت‌ ت‍زار و م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی‌ ش‍اه. ترجمه ش‍رف‌ال‍دی‍ن‌ ق‍ه‍رم‍ان‍ی. ب‍ه‌اه‍ت‍م‍ام‌ ه‍م‍ای‍ون‌ ش‍ه‍ی‍دی. تهران: اشکان.

م‍ای‍ار، الا (1378) .س‍ی‍ر م‍رگ‍ب‍ار (س‍ف‍رن‍ام‍ه‌). م‍ت‍رج‍م‌ اف‍ت‍خ‍ار ن‍ب‍وی‌ن‍ژاد. ‏ت‍ه‍ران‌: ب‍رگ‌ زی‍ت‍ون‌‏.

مریت هاکس،  (1368) .ايران: افسانه و واقعيت؛ خاطرات سفر به ایران. ترجمه محمد حسين نظري نژاد. مشهد: آستان قدس رضوي.

م‍ک‍ب‍ی‍ن‌ روز، الیزابت (بی بی گل افروز) ‌ (1373) .ب‍ا م‍ن‌ ب‍ه‌ س‍رزم‍ی‍ن‌ ب‍خ‍ت‍ی‍اری‌ ب‍ی‍ائ‍ی‍د. ت‍رج‍م‍ه‌ و ح‍واش‍ی‌ از م‍ه‍راب‌ امیری. ت‍ه‍ران‌: س‍ه‍ن‍د‏.

مک­گرگر، کلنل سي. ام. (1366) .شرح سفري به ايالت خراسان و شمال غربی افغانستان. جلد اول. ترجمه مجيد مهدي زاده  مشهد: آستان قدس رضوي.

مک­گرگر، کلنل سي. ام. (1368) .شرح سفري به ايالت خراسان و شمال غربی افغانستان در 1875. جلد دوم. ترجمه اسدالله توکلي طبسي. مشهد: آستان قدس رضوي.

مکنزي، چارلز فرانسيس (1359) .سفرنامه شمال: گزارش چارلز فرانسیس مکنزی اولین کنسول انگلیس در رشت از سفر به مازندران و استرآبادآبآبآ. ترجمه منصور اتحاديه (نظام مافي). تهران: گستره.

م‍ل‍گ‍ون‍ف‌، گ‍ری‍گ‍وری‌ (1376) .کرانه های جنوبی دریای خزر یا استان های شمالی ایران. ت‍رج‍م‍ه‌ امیرهوشنگ امینی. ت‍ه‍ران‌: کتابسرا.

م‍ل‍گ‍ون‍ف‌، گ‍ری‍گ‍وری‌ وال‍ری‍ان‍ووی‍چ‌ (1364) .س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ م‍ل‍گ‍ون‍ف‌ به‌ س‍واح‍ل‌ ج‍ن‍وب‍ی‌ دری‍ای‌ خ‍زر، ۱۸۵۸ و ‌۱۸۶۰م.تصيحح، تكميل و ت‍رج‍م‍ه‌ م‍س‍ع‍ود گ‍ل‍زاری. ت‍ه‍ران‌: دادج‍و.

ممبره، میکله (1393) .سفرنامه میکله ممبره (فرستاده ای به سوی فرمانروای صوفی ایران). ترجمه از ایتالیایی به انگلیسی و مقدمه نویس آ. اچ. مورتون. ترجمه فارسی ساسان طهماسبی. اصفهان: بهتاپژوهش.

موریه، جیمز (1386) .سفرنامه جیمز موریه. سفر دوم: ایران، ارمنستان، آسیای کوچک 1810-1816 میلادی. ترجمه ابوالقاسم سری. تهران: توس‏.

موریه، جیمز (1386) .سفرنامه جیمز موریه. سفر یکم: از راه ایران، ارمنستان و آسیای کوچک به قسطنطنیه 1808-1809 میلادی. ترجمه ابوالقاسم سری. تهران: توس‏.

میشل، سرژ و پائولو وودز (2011/1390) .قدمت روی چشم؛ چهره ایران امروز. ویرایش نسخه فارسی لاله پویا. انتشار اینترنتی.

میلسپو، آرتور چستر (1356) .ماموریت آمریکایی ها در ایران. ترجمه حسین ابوترابیان. تهران: پیام.

میلسپو، آرتور چستر (1370) .آمریکایی‏ها در ایران (خاطرات دوران‏ جنگ جهانی دوم). ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی. تهران: البرز.

ناشناس (یک سیاح روسی) (1363) .گزارش ایران به سال 1305 ق/ 1887م. ترجمه سید عبدالله. به اهتمام محمدرضا نصیری. تهران: طهوری.

نوردن، هرمان (1356) .زير آسمان ايران. ترجمه سيمين سميعي. تهران: دانشگاه تهران.

نوئل، ادوارد ویلیام چارلز (1393) .سفرنامه بهمئی؛ گزارشی از تحولات کهگیلویه و بختیاری در جنگ جهانی اول 1916-1917. ترجمه کاوه بیات. تهران: نامک.

نیکیتین‌، ب‍اس‍ی‍ل ‌(1356) .خ‍اطرات‌ و س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ م‍وس‍ی‍و ب‌ ن‍ی‍ک‍ی‍ت‍ی‍ن‌: ق‍ن‍س‍ول‌ س‍اب‍ق‌ روس‌ در ای‍ران‌.  ت‍رج‍م‍ه‌ ع‍ل‍ی‍م‍ح‍م‍د ف‍ره‌وش‍ی‌ . با مقدمه ملک الشعراء بهار و ب‍ه‍رام‌ ف‍ره‌وش‍ی‌.ت‍ه‍ران‌: کانون معرفت.

نیلستروم، گوستاو (1372) .شاخه نبات: خاطرات سرگرد نیلستروم افسر سوئدی ژاندارمری ایران از آوریل - سپتامبر ۱۹۱۵. ترجمه افشین پرتو. بوشهر: اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر.

نیلستروم، گوستاو (1389) .جنگ جهانی اول و فارس:خاطرات سرگرد گوستاو نیلستروم سوئدی در سالهای ۱۹۱۵ تا ۱۹۱۸ از رویدادهای فارس در جنگ جهانی اول. ترجمه افشین پرتو. تهران: آبادبوم؛ شیراز: بنیاد فارس‌شناسی‏.

نیلستروم، گوستاو (1393) .یادداشت های گوستاو نیلستروم (افسر ژاندارمری ایران از رویدادهای جنگ جهانی دوم). ترجمه افشین پرتو. قم: صحیفه خرد.

نيبور، كارستن (1354) . سفرنامه كارستن نيبور. ترجمه پرویز رجبی. تهران: توكا.

نيدرماير. اسكارفون (1363) .زير آفتاب سوزان ايران. ترجمه كيكاوس جهانداري. تهران: تاريخ ايران.

وارد، ترنس (1381) .در جستجوی حسن. ترجمه اسدالله امرایی و مهسا ملک مرزبان. تهران: کتابسرای تندیس.

وارد، ترنس (1382) .در جستجوی حسن: مسافرت یک خانواده آمریکایی به وطن ایران. ترجمه مریم ایزدی و غلامحسین جنتی عطایی. تهران: جیحون.

وارد، ترنس (1386) .در جستجوی حسن: خاطرات و دیدگاه‌های سیاسی و اجتماعی یک آمریکایی ده سال مقیم ایران، و جستجوی او برای پیدا کردن آشپز ایرانی‌اش. ترجمه نفیسه معتکف. تهران: هو.

وام‍ب‍ری‌، آرم‍ی‍ن‌ (1372) .زن‍دگ‍ی‌ و س‍ف‍ره‍ای‌ وام‍ب‍ری‌: دن‍ب‍ال‍ه‌ س‍ی‍اح‍ت‌ دروی‍ش‍ی‌ دروغ‍ی‍ن‌. ت‍رج‍م‍ه‌ م‍ح‍م‍دح‍س‍ی‍ن‌ آری‍ا.ت‍ه‍ران‌: ش‍رک‍ت‌ ان‍ت‍ش‍ارات‌ ع‍ل‍م‍ی‌ و ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌.

وامبری، آرمین (1387) .سفرنامه من به ایران «از ولیعهدی مظفرالدین شاه». ترجمه‌ فریدون اسماعیلی. تهران: فردوس.

وگت، کاری (1377) .سفر به ایران. ترجمه وحید صابری‌مقدم. ‏تهران: کمیل.

ولز، تیم (گردآورنده) (1366) .444 روز: خاطرات گروگانگیری از دوران تسخیر لانه جاسوسی آمریکا. ترجمه حسین ابوترابیان. تهران: رجا.

وولفسون، مادام ا. س. (1309) .ایرانیان در گذشته و حال. ترجمه میرزا حسین خان انصاری. تهران: خاور.

ویلز، چارلز جیمز (1388) .ایران در یک قرن پیش: سفرنامه دکتر ويلز. ترجمه غلامحسين قراگوزلو. تهران: اقبال.

ویلس، چارلز جیمز (1363) .تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجاریه. ترجمه سید عبدالله. به کوشش جمشید دودانگه و مهرداد نیکنام. تهران: زرین.

ویلسن‌، آرن‍ول‍د ت‍ال‍ب‍وت‌ (1363) .س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ وی‍ل‍سن یا تاریخ سیاسی و اقتصادی جنوب غربی ایران‌. ت‍رج‍م‍ه‌ ح‍س‍ی‍ن‌ س‍ع‍ادت‌ ن‍وری‌. ‏ت‍ه‍ران‌: وح‍ی‍د.‏

وی‍ل‍ی‌، پ‍ی‍ت‍ر (1368) .ق‍لاع‌ ح‍ش‍اش‍ی‍ن‌. ت‍رجم‍ه‌ و ح‍واش‍ی‌ از ع‍ل‍ی‌م‍ح‍م‍د ساکی. ت‍ه‍ران‌: ع‍ل‍م‍ی‌.

ويشارد، جان جي (1363) .بيست سال در ايران: روایت زندگی سه پادشاه در ایران. ترجمه علي پيرنيا. تهران: نوين.

ه‍اردی‍ن‍گ‌، آرت‍ور (1363) .خ‍اطرات‌ س‍ی‍اس‍ی‌ س‍رآرت‍ور ه‍اردی‍نگ، وزیر مختار بریتانیا در دربار ایران در عهد سلطنت مظفرالدین شاه قاجار‌. ت‍رج‍م‍ه‌ ج‍واد ش‍ی‍خ‌الاس‍لام‍ی‌‏.ت‍ه‍ران‌: مرکز نشر دانشگاهی.

هارنی، دزموند (1377) .روحانی و شاه: گزارش یک شاهد عینی از انقلاب ایران. ترجمه کاوه باسمنجی و کاووس باسمنجی. تهران: کتابسرا. 

هایزر، رابرت (1365) .م‍ام‍وری‍ت‌ در ت‍ه‍ران. ت‍رج‍م‍ه‌ علی اکبر عبدالرش‍ی‍دی. ت‍ه‍ران‌: اطلاع‍ات‌‏.

ه‍دی‍ن‌، سون‌‌ان‍درس‍ن‌ (1381) .ک‍وی‍رهای‌ ای‍ران‌. ت‍رج‍م‍ه‌ پ‍روی‍ز رج‍ب‍ی. ت‍ه‍ران‌ : ان‍ج‍م‍ن‌ آث‍ار و م‍ف‍اخ‍ر ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌.

هردوان، ژاک (1324) سفرنامه: درآفتاب ایران؛ 1303-1305 خورشیدی. ترجمه مصطفی مهذب. تهران: چهر.

هلمز، سينتيا (1370) .خاطرات همسر سفير. ترجمه اسماعيل زند. تهران:‌ البرز.

هنت، پال (1365) .کشیش های انگلیسی در دوران انقلاب اسلامی ایران. ترجمه حسین ابوترابیان. تهران: اطلاعات. چاپ دوم.

هولستر، ارنست (1355) .ایران در یکصد و سیزده سال پیش. با شرح و تصویر. بخش نخست اصفهان. ترجمه محمد عاصمی. اصفهان: وزارت فرهنگ  و هنر، مرکز مردم شناسی ایران.

هولمز، ویلیام ریچارد (1390) .سفرنامه­ ساحل خزر. ترجمه شبنم حجتی سعیدی. مقدمه هومن یوسفدهی. رشت: فرهنگ ایلیا.

هیل، اف (1378) .نامه های از قهستان. ترجمه و تعلیق محمد حسن گنجی. مشهد: آستان قدس رضوی، مرکز خراسان شناسی.

هینتس، والتر (1386) .سفر به ایران: سفری پژوهشی به ایران امروز. ترجمه پرویز رجبی. تهران: ماهی.

هینتس، والتر (1392) .سفرنامه­ی والتر هینتس. ترجمه پرویز رجبی. تهران: ایران شناسی.

ییت، چارلز ادوارد (1365) .سفرنامه خراسان و سیستان. ترجمه قدرت الله روشنی (زعفرانلو) و مهرداد رهبری. تهران: یزدان.